Xuất khẩu gạo cần "vũ khí" mới để tăng giá trị

Lối mòn không an toàn?

Gạo là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Cần Thơ, chiếm 20 - 25% tổng kim ngạch xuất khẩu ở xứ “gạo trắng nước trong”- ông Trương Quang Hoài Nam- Phó Chủ tịch UBND TP.Cần Thơ, cho biết và nhắc tới sự kiện hơn 412 container gạo bị trả về từ năm 2012 đến 8.2016, do có dư lượng thuốc BVTV. Sau đó, Bộ NNPTNT đã phải tạm dừng xuất khẩu gạo sang Mỹ.

 Gạo hữu cơ ĐBSCL tham dự hội chợ quốc tế Thaifex 2018.  Ảnh: Kim Chi

Thời gian gần đây, khách hàng bắt đầu truy xuất nguồn gốc và đến ruộng lúa kiểm tra. “Cần Thơ định hướng làm lúa an toàn, hữu cơ, nhưng bước đầu sẽ làm điểm cánh đồng lúa sạch tại Vĩnh Thạnh, Cờ Đỏ, Thới Lai, với diện tích 10.000ha (trong tổng số 80.000ha lúa mỗi vụ), rất mong có sự chia sẻ của các nhà khoa học” - ông Nam nói.

GS -TS Võ Tòng Xuân thấy tiếc khi Cần Thơ mất cơ hội hợp tác liên doanh xuất khẩu gạo (1993 – 1995) do liên doanh gạo Việt – Mỹ tan rã. Lúc đó, liên doanh này dám ký hợp đồng với nông dân mua giá cao, bán giá cao và dự định làm cả gạo đồ, nhưng có lãnh đạo tỉnh lo ngại nói “đưa ông Mỹ này vào thì làm sao doanh nghiệp Việt Nam mua được”. Trong khi đó, cho tới nay doanh nghiệp dám ký hợp đồng với nông dân chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Tại Cần Thơ có Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao, ADC Group, Công ty Gentraco; Đồng Tháp có Co May Group, đang dẫn đầu cuộc bứt phá bằng công nghệ mới theo hai cách: Tối ưu hoá các giống gạo bản địa và làm giàu giá trị mới theo chuỗi giá trị.

Công ty Trung An đầu tư 3 triệu USD để hoàn thiện hệ thống tồn trữ, chọn gạo ngon, làm theo quy trình an toàn, GlobalGAP, hữu cơ ở Hòn Đất (Kiên Giang). ADC vừa phát triển “cánh đồng mơ ước” ở các tỉnh vừa phát triển nhóm thực phẩm chức năng tại nhà máy Phước Thới, Ô Môn, TP.Cần Thơ; vừa đầu tư hiện đại hoá kho gạo tại Cần Thơ, vừa đón dòng chảy lúa gạo tại Sa Đéc, xây nhà máy – kho chứa theo tiêu chuẩn quốc tế. Những công ty này đang chuyển từ “trọng cung”, sang “trọng cầu”; chuyển từ tối đa hoá số lượng, sang tối ưu hoá sản phẩm.

Đầu tàu Cỏ May

Đồng Tháp có 540.000ha đất lúa, sản lượng lúa hàng năm trên 3,4 triệu tấn. Theo Sở KHCN, giai đoạn 2011 – 2016, có 50 kết quả nghiên cứu khoa học cấp tỉnh đã chuyển giao ứng dụng. Trong đó có 15 mô hình ứng dụng công nghệ sinh thái trên ruộng lúa, với tổng diện tích 454ha; quản lý rầy nâu bằng biện pháp sinh học kết hợp công nghệ sinh thái, sản xuất lúa sử dụng phân hữu cơ, luân canh lúa – tôm, lúa – đậu nành...

Lãnh đạo tỉnh đã mời TS Nguyễn Thanh Mỹ, nhà sáng chế – phát minh, khởi nghiệp với ba dự án trong lĩnh vực nông nghiệp, về Đồng Tháp xây dựng mô hình “Canh tác lúa lý tưởng” quy mô 7,6ha ở xã Mỹ Đông, huyện Tháp Mười. Mô hình tích hợp từng được chia sẻ trong Mekong Connect, gồm: Máy cấy lúa hiện đại (vùi phân, thuốc diệt cỏ, diệt ốc…), phân bón thông minh, lắp hệ thống cảm ứng đo mực nước bằng năng lượng mặt trời, kết nối qua điện thoại thông minh (smartphone)…

Tới nay, nông dân Đồng Tháp đã giảm gần 50% chi phí, tăng hơn 10% năng suất và giảm được 50% lượng phát thải khí nhà kính. Ban giám đốc HTX Mỹ Đông 2 cho biết, sau khi tổng kết mô hình, nông dân tự nguyện tham gia mở rộng sản xuất lúa lên 170ha.

Co May Essential chú ý khâu sau thu hoạch, hiện nay cần “vũ khí” mới - ông Phạm Minh Thiện (Tổng Giám đốc Co May Group) nói tới công nghệ mới khi trở lại châu Âu vào tháng 9.2018. Năm qua, Co May chuyển giao quy trình làm nấm rơm sạch thanh trùng nguyên liệu, chất nấm trong nhà cho nông dân. Với chi phí đầu tư nghiên cứu và chuyển giao cho cộng đồng trên 1 triệu USD, Co May còn làm nước mắm từ nấm rơm, và mở đường cho các sản phẩm giàu dinh dưỡng chưa từng có tham gia thị trường.

Nhà máy chiết xuất tinh dầu từ cám gạo làm mỹ phẩm cũng sử dụng công nghệ EU. Trung bình mỗi ngày, Cỏ May thu mua 300 – 400 tấn cám. Cám gạo giàu gamma oryzanol – hoạt chất oxy hoá cực mạnh, chứ không chỉ là chất béo (16%), theo tính toán của ông Thiện, giá bán phổ biến hiện nay là 7 triệu đồng/kg. 1 tấn cám gạo cho ra khoảng 2,5kg gamma oryzanol, thu 17 triệu đồng, trong khi giá cám khoảng 5,2 triệu đồng/tấn. Có thể chiết xuất 14 – 15% tinh dầu, phần còn lại vẫn có thể làm ra sản phẩm cho thức ăn chăn nuôi.