Cạnh tranh bình đẳng để xuất khẩu gạo vươn tầm quốc tế

Những bước tiến dài

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết, sản xuất, xuất khẩu gạo có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, cũng như đối với an ninh lương thực của khu vực và thế giới.

Thống kê cho thấy, đến đầu tháng 9, Việt Nam đã xuất khẩu 4,53 triệu tấn gạo, tăng 10,9% so với cùng kỳ năm 2017; giá trị xuất khẩu đạt 2,29 tỷ USD, tăng 27%.

Cùng đó, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam cũng từng bước được nâng lên, góp phần tiêu thụ lúa gạo hàng hóa với mức giá cao, có lợi cho người nông dân sản xuất lúa.

Hiện nay, gạo Việt Nam đã có mặt tại gần 160 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới với đa dạng sản phẩm như: gạo hạt dài, hạt ngắn, gạo thơm, gạo đặc sản, gạo hữu cơ, gạo đồ...

Đáng lưu ý, hạt gạo Việt Nam cũng đã bước đầu thâm nhập được các thị trường yêu cầu chất lượng cao như Hàn Quốc, Nhật Bản, Hong Kong (Trung Quốc), Hoa Kỳ, EU và liên tiếp duy trì vị trí nước xuất khẩu lớn thứ 3 thế giới, sau Ấn Độ và Thái Lan.

Cũng theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, những tiến bộ trong sản xuất và cơ cấu giống, mùa vụ cùng với những biện pháp canh tác thích hợp đã từng bước nâng cao chất lượng gạo Việt Nam.

Bên cạnh nhóm giống cải tiến, năng suất cao đóng vai trò then chốt đã góp phần quan trọng trong tăng chất lượng và giá trị gạo xuất khẩu của Việt Nam như OM 4900, OM 6162, OM 6677, OM 6561, OM 6976…, những giống lúa thơm chất lượng cao nhằm phục vụ các phân khúc thị trường cao cấp cũng được quan tâm hơn như các giống Jasmine 85, Nàng Hoa, ST 5, ST 20, OM 4900.

Hơn nữa, tỷ trọng các loại gạo có giá trị cao như gạo trắng chất lượng cao, gạo thơm tăng dần và giảm dần tỷ trọng các loại gạo chất lượng trung bình và thấp.

Tính đến đầu tháng 9 vừa qua, gạo thơm đã chiếm tỷ trọng cao nhất (chiếm 33,2%), xếp thứ hai là gạo trắng chất lượng cao (chiếm 22,7%) và xếp thứ ba là gạo nếp (chiếm 14%).

Thêm vào đó, các loại gạo hữu cơ, gạo tăng cường vi chất dinh dưỡng cũng được Chính phủ quan tâm, tạo điều kiện thúc đẩy xuất khẩu. Ngoài ra, thể chế chính sách xuất khẩu gạo đã từng bước tiến những bước dài theo hướng tự do hóa.

Đưa ra ví dụ cụ thể, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, Nghị định số 107/2018/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo có hiệu lực từ ngày 1/10/2018 tiếp tục tạo dựng môi trường thông thoáng, thúc đẩy đầu tư, kinh doanh trong lĩnh vực sản xuất, xuất khẩu gạo.

Một loạt các cơ chế, chính sách khác như Đề án Tái cơ cấu ngành lúa gạo, Đề án Phát triển thương hiệu gạo Việt Nam, Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo cũng góp phần thúc đẩy tăng cường liên kết gắn sản xuất với thị trường theo chuỗi giá trị, bảo đảm chất lượng gạo xuất khẩu, xây dựng và khẳng định uy tín và thương hiệu gạo Việt Nam.

Ngoài ra, phát triển thị trường xuất khẩu cho mặt hàng gạo đã được Việt Nam xác định rõ mục tiêu nhằm nâng cao hiệu quả và thúc đẩy xuất khẩu gạo, góp phần tiêu thụ hết thóc, gạo hàng hóa với giá có lợi cho người nông dân, nâng cao thu nhập của người nông dân, đảm bảo an sinh xã hội, an ninh lương thực trong nước, bảo vệ môi trường sinh thái.

Đặc biệt, Bộ Công Thương cũng chú trọng phát triển thị trường xuất khẩu gạo để định hướng cho quy hoạch và tổ chức sản xuất lúa gạo hàng hóa trong nước theo hướng đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu tiêu thụ, đáp ứng yêu cầu, quy định của thị trường.

Mặt khác, xây dựng thương hiệu của sản phẩm gạo xuất khẩu và thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo Việt Nam trên thị trường và tăng cường liên kết theo chuỗi giá trị từ khâu sản xuất đến tiêu thụ, xuất khẩu.

Không những thế, Bộ Công Thương cũng hướng tới việc đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào một số thị trường nhất định phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế về kinh tế và hợp tác quốc tế về đầu tư sản xuất, chế biến, xuất khẩu gạo; khai thác cơ hội, tiềm năng, lợi thế từ các Hiệp định thương mại tự do, các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Cạnh tranh khốc liệt

Tuy nhiên, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho rằng năng lực tiếp cận, thâm nhập thị trường, marketing, đàm phán, ký kết thực hiện hợp đồng, xử lý tranh chấp thương mại quốc tế, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu của các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo còn hạn chế.

Hơn nữa, các sản phẩm thương hiệu gạo Việt Nam vẫn chưa được phần lớn người tiêu dùng cuối cùng tại các nước biết đến. Do đó, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan đã triển khai nhiều giải pháp, biện pháp nhằm tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh của mặt hàng gạo Việt Nam, mở rộng thị trường xuất khẩu, xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) chia sẻ, mặc dù xuất khẩu gạo đã gặt hái được những thành công nhất định nhưng các rào cản đã bắt đầu xuất hiện, nhất là rào cản phi thuế quan, tác động không nhỏ đến hoạt động xuất khẩu của mặt hàng này.

Lý giải rõ hơn về vấn đề này, ông Trần Thanh Hải cho hay, hiện nay, các quốc gia nhập khẩu có nhiều giải pháp quản lý mặt hàng gạo. Chẳng hạn như Trung Quốc là thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam đã duy trì chế độ nhập khẩu chặt chẽ thông qua hạn ngạch, kiểm tra an toàn thực phẩm nghiêm ngặt. Điều đó đã hạn chế doanh nghiệp xuất khẩu sang Trung Quốc.

Xu thế này cũng được các nước khác áp dụng khiến doanh nghiệp xuất khẩu gạo của Việt Nam phải cạnh tranh khốc liệt hơn mới có thể đưa được hạt gạo Việt ra thị trường nước ngoài.

Tuy nhiên, nhìn từ khía cạnh khác, điều này cũng là động lực giúp doanh nghiệp Việt Nam phải cọ xát, nâng cao sức cạnh tranh so với doanh nghiệp các nước như Thái Lan, Ấn Độ, Bangladesh, Myanmar…

Bởi theo ông Trần Thanh Hải, chỉ có thể cạnh tranh bình đẳng như vậy doanh nghiệp Việt Nam mới có được hoạt động xuất khẩu mang tầm quốc tế khi không chỉ dựa vào số lượng hoặc gạo cấp thấp mà phải cạnh tranh bằng chất lượng và tính chuyên nghiệp.

Ông Trần Thanh Hải cho biết, Nghị định 107/2018/NĐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo, thay thế Nghị định 109/2010/NĐ-CP trước đây sẽ tạo ra sự thay đổi lớn về tư duy xuất khẩu nhằm hướng tới mục tiêu xuất khẩu gạo bền vững.

Cụ thể, đối với các doanh nghiệp đầu mối được xuất khẩu gạo, điều kiện để trở thành doanh nghiệp đầu mối được nới lỏng rất rõ. Chẳng hạn như vẫn yêu cầu sở hữu các cơ sở xay xát, kho nhưng những cơ sở như vậy có thể đi thuê, giúp tiết kiệm nhiều chi phí.

Ngoài ra, Nghị định 107 cũng bãi bỏ quy định phải đăng ký hợp đồng xuất khẩu gạo vì theo các doanh nghiệp, quy định này khiến họ lộ các bí quyết kinh doanh. Bởi vậy, Nghị định cho phép với một số loại gạo đặc thù, doanh nghiệp có thể tự do xuất khẩu mà không cần đáp ứng các yêu cầu thông thường. 

Trong giấy chứng nhận cũng có cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Nghị định giúp doanh nghiệp thuận lợi hơn khi tiến ra thị trường nước ngoài. Bên cạnh việc cải cách thông qua văn bản quy phạm pháp luật, việc điều hành xuất khẩu gạo cũng là việc cần thiết.

Theo ông Trần Thanh Hải, Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam giai đoạn 2017 - 2020, định hướng đến năm 2030; trong đó, phân giao cho các bộ, ngành, hiệp hội và các cơ quan liên quan những nhiệm vụ cụ thể. Do đó, Bộ Công Thương đang đẩy mạnh triển khai các nhiệm vụ trong nghị định này.

Đáng lưu ý, một hoạt động nữa được Bộ Công Thương đẩy mạnh triển khai là xúc tiến thương mại, bao gồm cả tìm kiếm thị trường, tìm kiếm thông tin phục vụ cho hoạt động xuất khẩu gạo. Theo đó, định hướng chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo với quy mô, cơ cấu thị trường, và cơ cấu sản phẩm xuất khẩu hợp lý, bền vững và hiệu quả.