Đầu tư lệch pha trong nông nghiệp: “Ăn đong” thị trường

Một trong những lý do chính là do đầu ra nhiều loại nông sản phụ thuộc chủ yếu vào thị trường Trung Quốc.

Nông dân Vĩnh Long điêu đứng với khoai lang tím Nhật do thương lái Trung Quốc ngưng mua đột ngột - Ảnh: Thúy Hằng

Trái cây là thế mạnh của các tỉnh phía Nam. Thế nhưng nhiều năm qua sản lượng trái cây VN xuất khẩu chính ngạch không bao nhiêu, còn người nông dân trồng cây ăn trái luôn lao đao vì giá cả bấp bênh, thậm chí không bán được.

Loay hoay “trồng, chặt”

Ở sát bên cạnh, anh Hiền đang bắt đầu đốn vườn nhãn vì không cầm cự nổi. Trong vườn cũng có vài chục gốc chanh và dừa, trái rụng lăn lóc dưới đất. “Tiền thuê người hái còn cao hơn tiền bán chanh với dừa nên tui bỏ để rụng ngoài vườn luôn” - anh Hiền ngán ngẩm cho hay.

Chẳng riêng gì gia đình chị Út, anh Hiền, hàng trăm ngàn hộ dân trồng dừa ở các tỉnh Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, Tiền Giang cũng đang điêu đứng vì dừa giảm giá thảm hại không tiêu thụ được. Hàng chục triệu trái dừa ở các tỉnh này đang được chất đầy vựa, đầy nhà dân và vương vãi trong vườn dừa suốt sáu tháng qua. Phần lớn số dừa này đã lên mộng, không còn chế biến được nữa.

Bà Phan Thị Dùng ở huyện Giồng Trôm (Bến Tre) cho biết trước đây bà sống khỏe với vườn dừa rộng 6.000m2, thế nhưng nửa năm nay gia đình bà lay lắt kiếm từng đồng bạc lẻ vì dừa không ai mua. Nếu có người chịu mua thì bán cả trăm trái dừa cũng chỉ đủ đong gạo ăn hai tuần. Bà Dùng thở dài: “Giá cả thế này lo cái ăn cho cả nhà còn hụt hơi nói chi đến lo cho mấy đứa nhỏ ăn học. Ráng tới đâu hay tới đó, kẹt quá chắc phải bán đất cho con ăn học thôi”.

Do giá dừa xuống quá thấp, nhiều nông dân ở Bến Tre và Trà Vinh bắt đầu đốn bỏ dừa trồng cacao, trồng bưởi. Trước tình hình trên, lãnh đạo hai tỉnh phải chi gần 100 tỉ đồng hỗ trợ nông dân để ngăn chặn tình trạng này.

Đầu ra phụ thuộc

Vì sao nông sản của VN cứ loay hoay trong “sân nhà” và nông dân cứ phải vật vã với bài toán trồng rồi chặt mãi như vậy? Tiến sĩ Nguyễn Minh Châu, viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam, cho rằng do chúng ta xây nhà từ nóc, tức chưa đầu tư tới nơi tới chốn cho khâu nghiên cứu giống, quy trình công nghệ canh tác và chế biến sau thu hoạch. Đặc biệt, nhiều loại nông sản của VN quá phụ thuộc thị trường Trung Quốc, nên khi thị trường này trở chứng thì nông dân, doanh nghiệp xuất khẩu thô dạng tiểu ngạch của chúng ta “hấp hối” ngay.

Bằng chứng rõ nhất là khoai lang tím Nhật ở Vĩnh Long và dừa tại các tỉnh ĐBSCL bị ứ đọng, giá giảm tới đáy do Trung Quốc giảm sản lượng tiêu thụ. Năm 2011 khoai lang tím Nhật được thương lái Trung Quốc mua với giá 1,2 triệu đồng/tạ 60kg. Thế là người người đua nhau bỏ ruộng lên liếp trồng khoai lang. Đến tháng 5-2012 diện tích trồng khoai lang ở Vĩnh Long lên tới 9.225ha, tăng 87% so với năm trước. Tuy nhiên mấy tháng nay giá khoai lang lao dốc xuống còn 200.000 đồng/tạ. Nhiều nông dân thua lỗ trắng tay quay lại... trồng lúa. Theo thống kê của huyện Bình Tân, đến thời điểm này diện tích khoai lang đã giảm tới 50%.

Thiếu liên kết

Theo các chuyên gia, để người dân an tâm sản xuất cần có sự liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và người dân, nhà khoa học và hỗ trợ của Nhà nước. Thế nhưng hiện nay mô hình liên kết này vẫn ở dạng thí điểm.

Vấn đề nghiên cứu tìm ra giống mới mặc dù thường xuyên được quan tâm, nhưng thời gian qua số lượng công trình khoa học được nghiệm thu và chuyển giao, đưa ra ứng dụng thực tế không nhiều. Cũng có không ít công trình nghiên cứu bị cất vào ngăn tủ. Tại Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam, hiện có công trình nghiên cứu gốc ghép chống biến đổi khí hậu, đậu bắp, dưa chuột, ớt... có chất lượng và giá trị đang bị cất trong ngăn tủ. Lý do là không có kinh phí để chuyển giao, phổ biến tới người dân.

Bến Tre, Trà Vinh, Tiền Giang và Vĩnh Long đang tồn đọng hàng chục triệu trái dừa không tiêu thụ được dù giá dừa chỉ còn 1.000 đồng/trái. Thế nhưng, theo ông Nguyễn Trúc Sơn - giám đốc Trung tâm Xúc tiến đầu tư tỉnh Bến Tre, cả tỉnh không có doanh nghiệp nào sản xuất dầu dừa tinh (VCO) và chỉ có 17 doanh nghiệp chế biến cơm dừa nạo sấy. “Việc độc canh sản xuất cơm dừa nạo sấy dễ làm doanh nghiệp bị tổn thất khi Indonesia, Thái Lan, Philippines và Trung Quốc tăng sản lượng và cạnh tranh về giá. Đây là sản phẩm có giá trị lớn, nhưng đáng tiếc là VN lại không đầu tư sản xuất mặt hàng này. Còn nước láng giềng Thái Lan đã chế biến mấy trăm sản phẩm từ dừa, trong đó có những sản phẩm giá trị cao như sữa dừa, bột sữa dừa, nước dừa đóng lon, thực phẩm ăn liền có thành phần cốt dừa... Họ sản xuất các sản phẩm này trong cùng một nhà máy, nên trường hợp sản phẩm này “có vấn đề” thì còn sản phẩm khác bù lại” - ông Sơn nói.