Xúc tiến thương mại Chương trình 'Mỗi xã một sản phẩm' gắn với xây dựng NTM

Sau 6 năm triển khai chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, chúng ta đã nhìn thấy tiêu chí phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập và giảm nghèo là các tiêu chí khó thực hiện và kém bền vững nhất, trong đó tổ chức thị trường và khâu chế biến đang là 2 khâu yếu nhất của sản xuất nông nghiệp, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh rất quyết liệt trong thị trường thế giới.

Hội chợ “Mỗi xã, phường một sản phẩm (OCOP) Quảng Ninh năm 2015

Có 3 trụ cột để giúp xây dựng nông thôn mới thành công: Một là hạ tầng nông thôn, Hai là đưa khoa học công nghệ gắn với tổ chức sản xuất, Ba là phải tổ chức tiêu thụ được sản phẩm cho cư dân nông thôn. Để thực hiện được mục tiêu phát triển đó, một trong các giải pháp được Ban Chỉ đạo Trung ương đề ra đó là xây dựng Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (One Commune One Product - OCOP).

Trên cơ sở kinh nghiệm quốc tế và một số thành công bước đầu của một số địa phương, tại Hội nghị toàn quốc Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (tháng 3/2017 tại Quảng Ninh), Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và PTNT chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành liên quan xây dựng đề án để nhân rộng mô hình OCOP trên phạm vi toàn quốc.

Kết quả của “mỗi xã một sản phẩm” sẽ là phát triển sản xuất tập trung quy mô hàng hoá đối với nhóm sản phẩm đặc sản có lợi thế của huyện, xã trong lĩnh vực nông nghiệp và phi nông nghiệp trên địa bàn nông thôn; hỗ trợ phát triển khối kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân, thúc đẩy sáng tạo và khởi nghiệp, tạo thêm động lực quan trọng làm gia tăng lợi ích cho cộng đồng dân cư nông thôn; xây dựng thương hiệu của sản xuất nông nghiệp, ngành nghề nông thôn cả nước nói chung, các địa phương nói riêng ở cả trong nước và quốc tế.

Việc phát triển “mỗi xã một sản phẩm” không chỉ có ý nghĩa đơn thuần về phát triển sản xuất, mà còn có ý nghĩa trong giải quyết những vấn đề quan trọng của nông thôn, như: giảm nghèo, chuyển dịch cơ cấu lao động và giải quyết việc làm, phát huy tính sáng tạo, trí tuệ của người dân, xây dựng được những tổ chức liên kết kinh tế cộng đồng bền vững.  

Sản phẩm nông nghiệp lợi thế của từng địa phương

Báo cáo thống kê năm 2016, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản toàn ngành nông nghiệp đạt 32,1 tỷ USD, chiếm tỷ trọng khoảng 18% GDP toàn nền kinh tế, thặng dư thương mại đạt khoảng 7,5 tỷ USD. Nhiều sản phẩm có quy mô đứng hàng top trên thế giới, có kim ngạch tăng cao trong nhiều năm như càphê, hạt điều, hạt tiêu, thủy sản, thủ công mỹ nghệ… Nhiều sản phẩm chủ lực của các địa phương cũng đều có bước phát triển tốt. Tuy nhiên nhìn chung có giá trị gia tăng không cao, giá thành và thị trường tiêu thụ luôn ở thế yếu, chưa chủ động trong cả sản xuất và phân phối.

Trong chiến lược tái cơ cấu nền kinh tế, ngành nông nghiệp tới đây hướng vào xây dựng 3 trục sản phẩm quốc gia (sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu từ 1 tỷ USD trở lên và thịt lợn), sản phẩm chủ lực cấp tỉnh/thành phố (do các địa phương lựa chọn) và nhóm sản phẩm vùng/miền là những đặc sản nhưng có quy mô nhỏ được xây dựng và phát triển gắn với xây dựng nông thôn mới ở cấp xã, huyện theo mô hình “Mỗi xã một sản phẩm”.

Trong gần 55 triệu lao động, lĩnh vực nông – lâm - thủy sản chiếm khoảng 42% (Tổng cục Thống kê – 2016) nhưng trên 68% nằm ở khu vực nông thôn. Do vậy, tái cơ cấu kinh tế chịu ảnh hưởng rất lớn từ tái cơ cấu nông nghiệp, phải được đi từ khu vực nông thôn thông qua hàng loạt giải pháp lớn, nhất là đào tạo nghề và phát triển kinh tế nông thôn.

Theo báo cáo, cả nước hiện có 5.411 làng nghề (1.864 làng nghề truyền thống, 115 nghề truyền thống đã được công nhận) tập trung chủ yếu vào lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp, sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ (2.886 làng nghề, chiếm 53,3%), thu hút khoảng 11 triệu lao động phi nông nghiệp. Đây là nguồn tài nguyên rất lớn để phát triển kinh tế nông thôn, thực hiện Chương trình OCOP.

Vừa qua, để xây dựng Đề án Chương trình quốc gia OCOP, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã tiến hành khảo sát trên cả nước. Theo báo cáo nhanh từ các địa phương, hiện cả nước có 4.736 sản phẩm nông nghiệp lợi thế, thuộc 06 nhóm sản phẩm. Trong đó, nhóm Thực phẩm có 2.516 sản phẩm (53,1%); nhóm Đồ uống có 1.039 sản phẩm (21,9%); nhóm Thảo dược 231 sản phẩm (4,9%); nhóm Vải và may mặc có 186 sản phẩm (3,9%); nhóm Lưu niệm - nội thất - trang trí có 573 sản phẩm (12,1%); nhóm Dịch vụ, du lịch nông thôn có 191 sản phẩm (4%). Trong số đó, có đăng ký công bố chất lượng là 954 sản phẩm (20,1%),  sản phẩm có đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ là 581 (chiếm 12,4% tổng số sản phẩm hiện có).

Tuy nhiên, thị trường tiêu thụ chính của các sản phẩm này vẫn chủ yếu là nội tỉnh. Một số sản phẩm được phân phối bên ngoài tỉnh, trong khi chỉ có một số ít xuất khẩu (chủ yếu hàng thủ công, mỹ nghệ). Hệ thống phân phối cấp độ thấp, qua nhiều trung gian. Các “mắt xích” trong chuỗi giá trị liên kết lỏng lẻo, “mùa vụ”…Phần lớn các sản phẩm sản xuất ở quy mô nhỏ lẻ, thủ công, thị trường tiêu thụ không ổn định, chưa hoàn thiện về mẫu mã, bao bì, tiêu chuẩn chất lượng…  

Hướng phát triển sản phẩm theo mô hình OCOP

Để chinh phục được cả thị trường nội địa và quốc tế, các sản phẩm của Việt Nam ngày càng phải được nâng cao tiêu chuẩn chất lượng, mẫu mã bao bì, phân phối và dịch vụ hậu mãi. Các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh phải được nâng cao trình độ quản trị, ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất và quản lý. Người nông dân cần được phát triển thành các tổ chức kinh tế của chính họ (là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, HTX, tổ hợp tác), từ đó thực sự tự tin làm chủ, phát huy sự chủ động, sáng tạo trong phát triển kinh tế từ những lợi thế của mỗi địa phương.

Theo kinh nghiệm của các nước, OCOP cần được thực hiện theo hướng: (1) Phát triển Chương trình OCOP quốc gia cả chiều rộng và chiều sâu, tuân thủ 3 nguyên tắc của OVOP toàn cầu (Địa phương hướng đến toàn cầu; Tự lực, tự tin và sáng tạo; Phát triển nguồn nhân lực); (2) Tổ chức các hoạt động chuyên đề sâu từng năm, nhằm phát huy được thế mạnh về sản phẩm truyền thống/địa phương và văn hóa các địa phương, giải quyết các vấn đề cơ bản khi phát triển Chương trình OCOP theo kinh nghiệm của Thái Lan và (3) Gắn kết với các hoạt động Chương trình xây dựng nông thôn mới cấp huyện, xã, coi đây là một trong những giải pháp chủ yếu để thực hiện Chương trình Nông thôn mới.

Thêm nữa, đây là chương trình phát triển kinh tế không những phù hợp với thực tiễn trong phát triển kinh tế khu vực nông thôn mà còn ở cả đô thị. Do đó, việc triển khai Chương trình không chỉ bó hẹp ở khu vực nông thôn.  

Xúc tiến thương mại sản phẩm OCOP

Trên cơ sở Quyết định số 2277/QĐ-BNN-VPĐP ngày 5/6/2017, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã tổ chức khảo sát qui mô toàn quốc, xây dựng dự thảo Đề án chương trình cấp quốc gia. Về cơ bản, chu trình OCOP được thực hiện theo 06 bước, từ tuyên truyền đến phát triển sản phẩm và xúc tiến thương mại.

Xét theo khía cạnh chuỗi giá trị, xúc tiến thương mại phải được đặt ra từ những khâu đầu tiên, vì “người tiêu dùng” là người quyết định chuỗi.  Xúc tiến thương mại trong phát triển chuỗi giá trị, phát triển sản phẩm OCOP cần xác định mục tiêu nhắm đến là người tiêu dùng với xu hướng của họ là không ngừng nâng cao về giá thành, chất lượng, hình thức sản phẩm, dịch vụ hỗ trợ.

Kinh nghiệm từ các nước, xúc tiến thương mại OCOP cần chú trọng các khâu: (1) Quảng cáo, quảng bá sản phẩm; (2) Thương mại điện tử (E-commercial); (3) Tổ chức sự kiện hội chợ, triển lãm và (4) Hệ thống cơ sở hạ tầng, Hệ thống giới thiệu và bán sản phẩm OCOP (như Trung tâm OCOP cấp huyện, cấp tỉnh, cấp Quốc gia, khu gian hàng OCOP tại các siêu thị, chợ truyền thống; khu giới thiệu sản phẩm tại hệ thống khách sạn, nhà hàng, trung tâm hành chính …).

Từ ngày 1/9 đến 5/9/2017, lần đầu tiên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với tỉnh Quảng Ninh tổ chức Hội chợ OCOP ở quy mô toàn quốc. Theo thông tin từ Ban tổ chức, hiện đã có gần 40 tỉnh, thành phố tham dự, trưng bày hàng ngàn sản phẩm đặc sản của các địa phương, vùng miền. Bên cạnh đó có các doanh nghiệp dịch vụ (in ấn bao b́, quản trị, sở hữu trí tuệ, khoa học công nghệ) và một số quốc gia (Hàn Quốc, Thái Lan, Lào, Trung Quốc) cũng tham gia sự kiện này. Nhiều tỉnh, thành phố đặc biệt quan tâm đến sự kiện, không chỉ tham gia trưng bày gian hàng còn cử cán bộ cấp tỉnh, huyện, các doanh nghiệp, hợp tác xã đến học hỏi tận nơi những kinh nghiệm của Quảng Ninh.

Trong chuỗi các hoạt động của Hội chợ, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương tổ chức Hội thảo bàn về các giải pháp thúc đẩy xúc tiến sản phẩm theo mô hình Mỗi xã một sản phẩm. Đây được xem là bước “tập dượt” ban đầu để có thể tổ chức được hội chợ cấp quốc gia trong thời gian tới đây.