Hướng đi mới từ mô hình trồng tràm trà, tràm năm gân để chiết xuất tinh dầu tại Hà Tĩnh

Thứ năm - 31/07/2025 08:49

Từ hiệu quả triển khai dự án Ứng dụng tiến bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng mô hình thử nghiệm trồng và chiết xuất tinh dầu cây Tràm trà và Tràm năm gân do Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Hà Tĩnh thực hiện đã góp phần mở ra hướng phát triển kinh tế mới cho người dân trên các địa bàn bán sơn địa ở Hà Tĩnh.

Hà Tĩnh hiện có khoảng 60% đất rừng, đất lâm nghiệp, hiện nay có trên 90% được giao đến từng chủ quản lý, là cơ hội cho phát triển kinh tế rừng. Tuy nhiên, rừng trồng của Hà Tĩnh chủ yếu là cây keo, thời gian quay vòng vốn chậm, hiệu quả chưa cao.
Nhận thấy, việc sản xuất, kinh doanh tinh dầu tràm tại một số tỉnh như Quảng Trị, Thừa Thiên Huế ngày càng phát triển, đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân ở các địa phương. Hà Tĩnh mặc dù có nhiều tiềm năng để phát triển loại hình kinh doanh này nhưng chưa được quan tâm, đầu tư đúng mức, bởi vậy có rất ít các cơ sở trồng nguyên liệu và chiết xuất tinh dầu.
Hiện nay, Hà Tĩnh chưa du nhập cây tràm trà, tràm năm gân do vậy diện tích hai loại cây này có rất ít, chủ yếu phân tán trong tự nhiên, chưa có vùng trồng tập trung để cung cấp nguyên liệu khai thác tinh dầu.

hinh 1tram tra va tram nam gan duoc trong tai ha tinh

Mô hình trồng tràm trà, tràm năm gân để chiết xuất tinh dầu đang được nông dân Hà Tĩnh triển khai, mở ra hướng đi mới, mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Năm 2023, dự án: "Ứng dụng tiến bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng mô hình thử nghiệm trồng và chiết xuất tinh dầu cây tràm trà và tràm năm gân tại Hà Tĩnh” đã được Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Hà Tĩnh đã triển khai tại thôn Tùng Lâm, xã Nam Điền huyện Thạch Hà (nay là xã Thạch Xuân, tỉnh Hà Tĩnh) với mục tiêu xây dựng thành công quy trình trồng và chiết xuất tinh dầu. Đồng thời đánh giá khả năng thích ứng, hiệu quả kinh tế của cây tràm trà, tràm năm gân trên vùng bán sơn địa xã Thạch Xuân nói riêng và tỉnh Hà Tĩnh nói chung, tạo ra vùng nguyên liệu tập trung, bền vững phục vụ sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị và hiệu quả trên một đơn vị diện tích. Từ đó, góp phần tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân.
Sau 2 năm triển khai, đến nay dự án đã trồng thành công với tổng diện tích 6 ha (trong đó có 3ha cây tràm trà và 3ha cây tràm năm gân) phát triển tốt. Từ nguồn giống của Viện Cải thiện giống và Phát triển lâm sản, Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Hà Tĩnh đã tập huấn, chuyển giao quy trình công nghệ về, kỹ thuật trồng cây các hộ dân.

Cây tràm trà, tràm năm gân là giống mới, cho hàm lượng tinh dầu cao hơn so với giống tràm gió địa phương.

Từ nguồn nguyên liệu trồng, dự án tiếp tục triển khai mô hình chiết xuất tinh dầu tại HTX tinh Dầu dược liệu Hoa Đà tại xã Thạch Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. HTX đã đầu tư lò, quy trình công nghệ chiết xuất với quy mô hiện đại giá trị trên 1 tỷ đồng, công suất đạt hơn 500kg mẻ, đảm bảo theo tiêu chuẩn ISO 4730 2017 và Dược điển Việt Nam.
Tháng 4/2025, cơ sở chế xuất tinh dầu đã cơ bản đi vào hoạt động, cho ra sản phẩm tinh dầu của dự án. Tinh dầu tràm từ dự án đã được gửi đi phân tích kiểm nghiệm tại các viện chuyên ngành để làm căn cứ khoa học cho việc chiết xuất và cơ sở dữ liệu cho phát triển mở rộng diện tích về sau.
Hiện sản phẩm tiêu thụ đúng quy định trên thị trường, được thiết kế logo, nhãn mác và xây dựng công bố tiêu chuẩn cơ sở: TCCS 01:2025/HOADA ngày 28/5/2025 công bố tiêu chuẩn cơ sở sản phẩm tinh dầu tràm trà và TCCS 02:2025/HOADA ngày 28/5/2025 công bố tiêu chuẩn cơ sở sản phẩm tinh dầu tràm năm gân.
Tràm trà, tràm năm gân có hàm lượng, chất lượng tinh dầu cao, có thể đạt từ 1,3 đến 2,4% so với tràm gió truyền thống. Loại cây này chỉ cần trồng một lần nhưng có thể thu hoạch liên tục trong vòng 20-30 năm. Với công nghệ và thiết bị sản xuất tinh dầu hiện đại, sử dụng nồi hơi chạy điện, công suất 1,5 tấn nguyên liệu một mẻ.

Việc đầu tư máy móc hiện đại giúp quy trình sản xuất tinh dầu tràm mang lại hiệu quả hơn
Theo ông Nguyễn Đình Chiểu (công nhân tại HTX tinh dầu dược liệu Hoa Đà), quy trình thực hiện chiết xuất tinh dầu không quá phức tạp, sau khi hái về, lá được làm sạch, bỏ vào lò nấu, tạo ra tinh dầu thô, tiếp tục cho chạy qua bộ lọc là sẽ tạo ra tinh dầu nguyên chất 100%.
Ông Lê Tiến Sơn - Giám đốc HTX tinh dầu dược liệu Hoa Đà cho biết: “Kỹ thuật trồng cây tràm trà, tràm năm gân không khó, chỉ cần đào hố, bón lót bằng phân chuồng và phân NPK, sau đó trồng cây giống, phủ bạt để giữ ẩm và hạn chế cỏ dại, mật độ trồng từ 10.000-15.000 cây/ha. Nếu trồng, chăm sóc tốt, cây có thể đạt chiều cao trung bình từ 2-3m, lá nhiều, hàm lượng tinh dầu cao. Để chưng cất tinh dầu, khi cây đạt chiều cao trung bình từ 1 - 1,5m thì bắt đầu thu hoạch lá. Bình quân mỗi năm, 1 ha cây tràm năm gân cho thu hoạch 10 tấn nguyên liệu thô”.
“Đến nay, HTX đã trồng được 30 ha, chúng tôi đã đầu tư hệ thống chiết xuất công suất lớn theo tiêu chuẩn hiện đại, sản phẩm tinh dầu tràm của đơn vị đã ra thị trường. Thời gian tới, HTX sẽ kết hợp xây dựng mô hình chiết xuất gắn với trải nghiệm sinh thái để quảng bá sản phẩm”, ông Lê Tiến Sơn - Giám đốc HTX tinh dầu dược liệu Hoa Đà, cho hay.
Tràm trà, tràm năm gân có tuổi thọ từ 20-30 năm, phù hợp với địa chất, khí hậu, ít sâu bệnh và khả năng cho hiệu quả về trữ lượng, tinh chất dầu so với tràm gió địa phương. Bên cạnh đó, cây tràm có thể vận dụng để phát triển trên diện rộng, dễ thu hồi vốn và có tiềm năng để xuất khẩu.
Lãnh đạo địa phương, người dân cũng mong muốn các cơ quan ban ngành tiếp tục nghiên cứu thêm về mô hình để có thể chủ động trong khâu nhân giống, bao tiêu sản phầm, áp dụng chứng nhận hữu cơ và đăng ký sản phẩm OCOP khi đưa sản phẩm tinh dầu ra thị trường nhất là đối với thị trường xuất khẩu.

Nguyễn Hoàn
Trung tâm Khuyến nông Hà