Quản lý giá: Bất thường và không đúng nghĩa thị trường

Sự méo mó của thị trường, những cơn tăng nóng về giá, doanh nghiệp (DN) độc quyền được hưởng lợi nhuận kép và chỉ số niềm tin của dân chúng đang xuống thấp trong lĩnh vực quản lý giá. Giá điện, xăng, dầu… được trao quyền cho DN, song việc giám sát thị trường vướng như gà mắc tóc. Những bất bình đẳng và bất bình thường trong thị trường xăng, điện hiện nay là do thiếu điểm tựa – "thị trường cạnh tranh đúng nghĩa”.

Thiệt thòi người tiêu dùng

 

Một tháng qua, lộ trình tăng giá điện 1 lần và xăng 3 lần đã đánh dấu bước đi đầu tiên về thị trường hóa giá cả tại Việt Nam. Nhưng dường như những thay đổi về giá của hai mặt hàng này đã bộc lộ nhiều bất cập bởi còn liên quan đến yếu tố độc quyền. Nói rõ nghĩa hơn là chưa có thị trường cạnh tranh đã vội ép giá cạnh tranh.

 

Cụ thể trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, loại hàng hóa đã được "thả nổi” thì đến giờ, cả nước giờ mới có 12 DN đầu mối nhập khẩu, nhưng "anh cả” Petrolimex đảm bảo 53% nguồn cung cả nước, chiếm lĩnh hơn 60% thị phần bán lẻ đã có quyền quyết định giá tăng ở mức nào, thời điểm nào. Điện từ phân phối, truyền tải, định giá đều do "một tay” Tập đoàn Điện lực VN (EVN) chi phối.

 

Khi giá cả theo thị trường và DN được trao quyền định giá thì yêu cầu hơn cao hơn về sự minh bạch và các cơ chế kiểm soát giá cả. Nhưng sự minh bạch và các cơ chế kiểm tra giá xăng dầu, điện vẫn tù mù khiến cho DN đầu mối được lợi trăm bề.

 

Với xăng dầu, dù vẫn đều đặn công bố bảng giá thành nhưng với các chuyên gia, đó chưa phải là tất cả, chỉ là một phần nổi của giá. Còn rất nhiều vấn đề khác, về các định mức kỹ thuật, chế độ hoa hồng, dữ trữ lưu thông, giá thực tế của mỗi lô hàng nhập khẩu và phân phối... tác động đến giá chưa được nói đến. Chế độ kế toán, hiệu quả quản lý của các DN và nhất là những ưu đãi và nguồn lực đầu tư của Nhà nước cho DN vẫn chưa rõ ràng.

 

Nếu chúng ta không nhanh chóng có những chính sách kiểm soát mới thì chắc chắn việc tiến tới giá thị trường của điện và xăng dầu vẫn chỉ là nửa vời. Từ năm 2009, chúng ta đã từng nghe: tiến tới giá thị trường có nghĩa là thị trường có tăng có giảm. Nhưng trên suốt biểu đồ giá của 2 mặt hàng này trong vòng 3 năm qua, dường như chỉ có chiều... đi lên.

 

Vì vậy, mới đây, TS Nguyễn Đình Cung, Viện phó Viện Quản lý kinh tế TW đề xuất cần thành lập cơ quan giám sát độc lập để giám sát thị trường. Theo TS Cung, các cơ quan quản lý hiện nay, như Bộ Công thương, Bộ Tài chính... đang đảm nhiệm chức năng "3 trong 1”: vừa là chủ sở hữu DN nhà nước, vừa là người giám sát thị trường, lại vừa là nhà làm chính sách cho thị trường. Đây là điều bất ổn và thiếu minh bạch.

 

 

Bao giờ mới có giá điện cạnh tranh?

Ảnh: Hoàng Long

Sự kỳ quặc không thể hiểu được

 

Thành lập hẳn một cơ quan giám sát độc lập về giá trong bối cảnh đã có rất nhiều các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý thị trường chắc chắn bộc lộ sự chồng chéo. Thậm chí, theo đại biểu quốc hội TS Du Lịch nếu "đẻ” thêm cơ quan nào nữa thì sẽ khó quản cũng như khó tính được mức độ hiệu quả.

 

Còn chuyên gia Ngô Trí Long lại cho rằng, trong khi chúng ta đang có một Ủy ban giám sát tài chính Quốc gia độc lập trực thuộc Chính phủ mà hiệu quả chưa được thể hiện trong thực tế thì theo tôi, tốt nhất chúng ta nên củng cố, đào tạo lại đội ngũ cán bộ trong lĩnh vực quản lý, giám sát thị trường một cách chuyên nghiệp, đồng thời giao chức năng, nhiệm vụ cụ thể rõ ràng.

 

Thực tế, hệ thống giám sát giá xăng, điện hiện nay là dày đặc: có lực lượng quản lý thị trường, có Cục Quản lý giá, có giám sát chuyên ngành là Cục Điều tiết điện lực, cao hơn là Ủy ban kinh tế Quốc hội, có Kiểm toán Nhà nước và Thanh tra Chính phủ… Nhưng bất cập trong giá xăng vẫn hiện hữu. Chỉ tăng và giảm ít, đẩy bất lợi cho người tiêu dùng. Giải thích bất cập trong giá xăng, TS lê Đăng Doanh nói: các chính sách xây dựng để điều hành giá xăng, giá điện đều thiếu một điểm tựa cơ bản: thị trường cạnh tranh. Lợi ích nhóm vì vậy được kéo dài từ năm này sang năm khác. Giống như hình ảnh, cây không được mọc trên đất.

 

Khách quan nhìn lại, cho tới nay việc tiến tới giá thị trường của các mặt hàng điện, xăng của các cơ quan quản lý nhà nước vẫn đang giậm chân tại chỗ. Hàng loạt kiến nghị sửa đổi Nghị định 84, thời sự hóa việc tước giấy phép các cây xăng găm hàng cũng không làm giảm bức xúc trong dư luận. Vấn đề chất lượng xăng, việc bám sát giá xăng theo tình hình thế giới luôn lỗi nhịp.

 

Thị trường xăng dầu nội địa vì thế lại càng trở nên kỳ quặc hơn. Giống như một hình ảnh so sánh gã say rượu, cứ lầm lũi đi, bất chấp chướng ngại vật phía trước. Thi thoảng điểm bằng một vài bước giật lùi không đáng kể.

 

Vì vậy sự độc lập của một cơ quan không phải là tất cả, không thể chuyển ngay được tình hình. Thuốc cho giá xăng dầu chính là tạo được cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp cùng tham gia thị trường gồm cả tư nhân lẫn DN nhà nước sẽ tự nó giải quyết rốt ráo bài toán giá.

 

Nhiều người cho rằng, phải tăng giá thì mới gắn được thị trường hóa, nhưng việc giảm giá mới giúp được các DN cạnh tranh đúng nghĩa. Các DN sẽ buộc phải tiết giảm tối đa trên tất cả các lĩnh vực chi phí sản xuất, quản lý hao hụt,… Ngoài ra cũng cần xem lại hệ thống thuế. Ở nước ta huy động qua thuế và phí quá nhiều, với mức thực tế trên 30%, trong khi ở các nước khác thì trung bình chỉ khoảng 17%. Vì thế, nên giảm thuế, phí khác xuống để DN có tích lũy mà đầu tư.

 

Thúy Hằng