Loài hoa lan rừng quý hiếm nào đang được tỉnh Lai Châu bảo tồn, nhân giống bằng phương pháp gì?

Nếu may mắn được một lần tham dự Triển lãm hoa lan Lai Châu, có lẽ ai cũng đều có chung cảm giác lâng lâng say ngắm, lạc bước trong thiên đường hoa.

Được thiên nhiên ưu ái với điều kiện tự nhiên phù hợp cho lan rừng phát triển, lan Lai Châu tạo dấu ấn riêng trong vườn hoa đa sắc. 

Chung tình yêu dành cho lan, ở tỉnh ta từ lâu đã thành lập được Câu lạc bộ Hoa lan Lai Châu với hàng trăm hội viên. 

Theo chia sẻ của những người chơi lan, hoàng thảo kèn Lai Châu là lan rừng đặc hữu của tỉnh Lai Châu, loài hoa này được dân chơi lan yêu chuộng, nhiều người biết đến và rất nổi tiếng trong cả nước vì hoa đẹp và có giá trị kinh tế. 

Hiện trên thị trường loài lan hoàng thảo kèn Lai Châu này được bán với giá 25.000 đồng/1cm. Giống lan này chỉ trong điều kiện khí hậu lạnh mới cho hoa nhiều. Còn đối với đồng bằng sông Hồng và miền Trung, hoa có tuổi thọ ngắn.

Nhưng, những năm gần đây, do khai thác quá mức, loài hoa này đã, đang mất dần, thậm chí là cạn kiệt trong tự nhiên. Vì thế nếu không có các biện pháp bảo vệ hoặc nhân giống kịp thời, loài lan này có nguy cơ tuyệt chủng.

Cũng là người yêu lan và trăn trở trước sự mai một của giống lan này, anh Nguyễn Thanh Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm định và Phát triển khoa học công nghệ (Sở KH&CN) cùng các đồng nghiệp (Phạm Quang Cường, Đặng Nam Bình) đã mày mò, tìm tòi, nghiên cứu giải pháp “Nhân giống lan hoàng thảo kèn Lai Châu bằng phương pháp gieo hạt sử dụng công nghệ invitro”.

Anh Tuấn tâm sự: Trước những hạn chế của phương pháp nhân giống truyền thống (mất nhiều thời gian và không hiệu quả), nhóm tác giả nảy ra ý tưởng cải tiến đưa ra quy trình nhân giống invitro hoa lan hoàng thảo kèn Lai Châu bằng phương pháp gieo hạt. 

Theo đó, dựa trên tính toàn năng của tế bào thực vật, kỹ thuật nuôi cấy mô là phương pháp được sử dụng trong nhân giống các cây trồng có giá trị với khả năng tạo ra số lượng lớn trong thời gian ngắn, chi phí thấp, tỷ lệ cây sống cao. Đây là biện pháp góp phần bảo vệ, phát triển nguồn gen loài thực vật quý hiếm này.

Kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào thực vật là một kỹ thuật quan trọng để bảo tồn và nhân nhanh các loại cây quý hiếm. 

Năm 2017, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ được nhận chuyển giao phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật của Trường Đại học Sư phạm II thông qua chương trình chuyển giao công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật đối với cây lan kim tuyến. 

Trong quá trình thực hiện nuôi cấy mô tế bào thực vật đối với cây lan kim tuyến, nhóm tác giả đã mạnh dạn tiến hành nghiên cứu nuôi trồng thử nghiệm cây lan hoàng thảo kèn Lai Châu và thành công.

Được biết, trong nước đã có một số viện trường đại học và một số tổ chức, cá nhân nhân giống hoa lan hoàng thảo kèn Lai Châu, tuy nhiên những nghiên cứu đó chưa được công bố. 

Vì vậy, nghiên cứu trên của nhóm tác giả ở tỉnh ta nhằm xây dựng quy trình nhân giống invitro cây lan hoàng thảo kèn Lai Châu phục vụ cho mục đích nhân giống cây này ở quy mô lớn.

Từ việc xây dựng thành công quy trình nhân giống invitro cây lan hoàng thảo kèn Lai Châu đã chứng minh việc áp dụng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật mang lại hiệu quả hơn so với các phương pháp cấy ghép truyền thống mà người dân đang áp dụng. 

Phương pháp này bao gồm các bước chuẩn bị nguyên liệu cấy, phát sinh PLBs từ chồi, tái sinh chồi, tạo rễ. Chồi invitro được nuôi cấy trên môi trường MS bổ sung NAA thích hợp để tạo rễ invitro. 

Kết quả này cho cây lan hoàng thảo kèn Lai Châu hoàn chỉnh và được huấn luyện trong môi trường tự nhiên, thực hiện được mục tiêu bảo tồn nguồn gen đặc hữu của tỉnh và cung cấp cây giống cho thị trường trong tỉnh.

Theo đánh giá của Hội Liên hiệp các hội Khoa học kỹ thuật (KHKT) tỉnh Lai Châu, giải pháp này lần đầu tiên được áp dụng thành công tại tỉnh Lai Châu, đặc biệt, quy trình được công bố đầu tiên trong cả nước, kết quả sản phẩm là cơ sở cho việc bảo tồn nguồn gen quý hiếm đặc hữu của tỉnh. 

Bên cạnh đó, giải pháp mang lại hiệu quả về kinh tế cao, giảm công nhân lao động, tăng hiệu quả sản xuất, có thể bán trên thị trường với giá 20 - 30 nghìn đồng/cây.

Trao đổi với chúng tôi, anh Nguyễn Thanh Định - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Hoa lan Lai Châu cho rằng, việc nhân giống invitro hoa lan hoàng thảo kèn Lai Châu bằng phương pháp gieo hạt thành công sẽ góp phần bảo vệ môi trường, hạn chế tình trạng khai thác cạn kiệt nguồn lan rừng quý hiếm, bảo vệ hệ sinh thái rừng. 

Nếu chỉ dừng khai thác giống lan hoàng thảo kèn Lai Châu này 2 - 3 năm thì sẽ tiếp tục được bảo tồn. Đây cũng là giải pháp để bảo vệ nguồn gen lan quý đặc hữu ở Lai Châu. Mặt khác, việc huấn luyện thành công và đưa ra thị trường giống lan hoàng thảo kèn Lai Châu cùng với giá trị về mặt kinh tế, còn nâng tầm giống lan ở Lai Châu.

Đam mê nghiên cứu khoa học, sáng tạo, dám nghĩ dám làm, vận dụng linh hoạt các điều kiện sẵn có để tạo ra sản phẩm có giá trị về mặt kinh tế và xã hội, tin vui với nhóm nghiên cứu giải pháp “Nhân giống lan hoàng thảo kèn Lai Châu bằng phương pháp gieo hạt sử dụng công nghệ invitro” là giải pháp này được đánh giá cao và trao giải nhì tại Hội thi Sáng tạo KHKT tỉnh Lai Châu lần thứ IV, năm 2020 được tổ chức ngày 18/11.