Mật ngọt từ rừng xanh: Nuôi ong – Hướng đi bền vững ở Sơn Hồng

Những ngày giữa tháng 6, về thôn 4 xã Sơn Hồng dễ dàng bắt gặp hình ảnh những thùng ong gỗ được xếp ngay ngắn dưới tán rừng keo, bạch đàn. Đàn ong bay rộn ràng, chăm chỉ hút mật từ hoa keo, hoa bạch đàn và nhiều loài hoa rừng khác. Hương thơm dịu nhẹ của sáp ong và mật ong lan tỏa trong không khí, khiến không gian nơi đây thêm phần trong lành, dễ chịu.
Ông Nguyễn Văn Hòa – một trong những hộ nuôi ong có quy mô lớn ở xã – chia sẻ: “Trước đây gia đình tôi chỉ trồng keo, bạch đàn, thu nhập bấp bênh vì giá cả thất thường. Khi được chính quyền khuyến khích phát triển nghề nuôi ong, tôi mạnh dạn đầu tư. Lúc đầu chưa quen kỹ thuật nên bị mất vài đàn ong. Nhưng sau khi tham gia lớp tập huấn do Hội Nông dân huyện tổ chức, tôi đã tự tin hơn. Hiện nay gia đình nuôi 35 đàn ong, mỗi năm thu về hàng trăm lít mật, lãi ròng khoảng 40–50 triệu đồng sau khi trừ chi phí.”
Ông Hòa kiểm tra cầu ong trong thùng nuôi để đánh giá chất lượng mật và sức khỏe đàn ong.
Không chỉ riêng gia đình ông Hòa, hiện nay xã Sơn Hồng có 3 hộ nuôi ong với quy mô 30–35 đàn mỗi hộ. Người dân tận dụng diện tích rừng sau nhà hoặc dưới tán keo, bạch đàn để đặt thùng ong, vừa giúp giữ rừng, hạn chế xói mòn đất, vừa khai thác hiệu quả nguồn hoa rừng tự nhiên quanh năm. Nhờ địa hình đồi núi thấp, khí hậu trong lành, thảm thực vật đa dạng, mật ong Sơn Hồng được đánh giá cao về chất lượng: màu vàng óng, sánh đặc, thơm dịu, vị ngọt thanh đặc trưng của vùng đồi Hương Sơn.
Mỗi đàn ong khỏe mạnh cho sản lượng 10–15 lít mật/năm. Với giá bán từ 200.000–250.000 đồng/lít, thu nhập từ 30–35 đàn ong có thể đạt 60–90 triệu đồng/năm; sau khi trừ chi phí đầu tư ban đầu (thùng ong, máng nước, thức ăn bổ sung, thuốc phòng bệnh), mỗi hộ lãi ròng 30–50 triệu đồng. So với các mô hình canh tác truyền thống như trồng keo, sắn trước đây, hiệu quả kinh tế từ nghề nuôi ong cao hơn rõ rệt.
Ngoài sản phẩm chính là mật ong, người nuôi còn có thêm thu nhập từ bán ong giống, sáp ong phục vụ sản xuất dược phẩm, mỹ phẩm. Đặc biệt, nghề nuôi ong không cần nhiều lao động thường xuyên, rất phù hợp với những hộ có người cao tuổi hoặc phụ nữ tranh thủ lúc nông nhàn. Việc đặt thùng ong dưới tán rừng cũng góp phần duy trì độ che phủ, giữ ẩm cho đất, cải thiện môi trường – phù hợp với mục tiêu phát triển lâm nghiệp bền vững của địa phương.
Nhận thấy tiềm năng phát triển mô hình nuôi ong gắn với kinh tế tập thể, năm 2022, Liên minh Hợp tác xã tỉnh Hà Tĩnh phối hợp với Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Hương Sơn đã tổ chức lớp tập huấn về xây dựng và phát triển mô hình kinh tế tập thể, hợp tác xã gắn với nuôi ong lấy mật. Thông qua lớp tập huấn này, các hộ nuôi ong được trang bị thêm kiến thức về tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, kỹ năng quản lý và vận hành hợp tác xã, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Đây là bước đi quan trọng, tạo nền tảng để người nuôi ong tại Sơn Hồng liên kết thành lập tổ hợp tác, hợp tác xã, phát triển sản xuất quy mô lớn, bền vững hơn.
Theo ông Trần Thế Mỹ – Chủ tịch Hội Nông dân xã Sơn Hồng, mô hình nuôi ong lấy mật đang mở ra hướng đi mới cho người dân địa phương. Ngoài việc phối hợp tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật, phòng trừ dịch bệnh, chính quyền xã còn khuyến khích các hộ liên kết sản xuất, hỗ trợ con giống, kỹ thuật và tìm kiếm đầu ra ổn định.
Tuy nhiên, để nghề nuôi ong thực sự phát triển bền vững, các hộ nuôi ong ở Sơn Hồng vẫn rất cần được hỗ trợ thêm về giống ong chất lượng cao, kỹ thuật khai thác, bảo quản hiện đại nhằm nâng cao năng suất, chất lượng mật ong. Việc xây dựng thương hiệu "Mật ong Sơn Hồng", đăng ký mã số, mã vạch, chỉ dẫn địa lý và tem truy xuất nguồn gốc cũng rất cần thiết để mở rộng thị trường, nâng cao giá trị sản phẩm trong bối cảnh thương mại điện tử đang trở thành kênh tiêu thụ chủ lực.
Thực tế cho thấy, toàn huyện Hương Sơn hiện có trên 4.500 hộ nuôi ong với tổng đàn hơn 21.500 đàn, sản lượng mật đạt gần 200 tấn/năm, giá trị ước đạt trên 60 tỷ đồng. Các xã như Sơn Kim 1, Sơn Kim 2, Quang Diệm đã phát triển nghề nuôi ong mạnh, nhiều sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 3–4 sao như HTX Mật ong Cường Nga (xã Quang Diệm), HTX Đại Phúc (xã Đức Lĩnh)... Đây là cơ hội để các hộ nuôi ong Sơn Hồng học hỏi, liên kết sản xuất, nâng cấp chất lượng sản phẩm, hướng tới đạt chuẩn OCOP và mở rộng thị trường trong và ngoài tỉnh.
Sản phẩm mật ong Cường Nga – một trong những sản phẩm OCOP tiêu biểu của huyện Hương Sơn, được chế biến, đóng gói đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc rõ ràng.
Ngoài ra, với tiềm năng rừng keo, bạch đàn hiện có, xã Sơn Hồng hoàn toàn có thể mở rộng mô hình nuôi ong lên 10–15 hộ trong vài năm tới, hình thành vùng nguyên liệu mật ong tập trung đủ điều kiện xây dựng chỉ dẫn địa lý và thương hiệu riêng. Nếu kết hợp với phát triển du lịch sinh thái trải nghiệm như tham quan vườn ong, thử khai thác mật…, giá trị kinh tế của mô hình sẽ càng được nâng cao, giúp người dân đa dạng hóa nguồn thu nhập.
Dù có nhiều tiềm năng, nghề nuôi ong ở Sơn Hồng cũng đang đối mặt một số khó khăn như trình độ kỹ thuật nuôi ong của các hộ còn hạn chế, đặc biệt là với những hộ mới vào nghề; nguy cơ dịch bệnh, mất đàn ong cao khi thời tiết bất lợi; thiếu vốn đầu tư để mở rộng quy mô và mua sắm thiết bị lọc, đóng gói hiện đại; thị trường tiêu thụ còn hẹp, giá bán chưa cao do sản phẩm chưa xây dựng được thương hiệu mạnh như các vùng nổi tiếng khác trong huyện.
Để vượt qua những thách thức này, rất cần sự vào cuộc đồng bộ, mạnh mẽ hơn nữa của chính quyền địa phương, ngành nông nghiệp, các tổ chức hội và doanh nghiệp nhằm hình thành chuỗi liên kết bền vững từ khâu sản xuất đến tiêu thụ, đảm bảo đầu ra ổn định, giúp người nuôi ong yên tâm mở rộng đầu tư, phát triển lâu dài.
Từ những kết quả bước đầu tích cực, có thể khẳng định mô hình nuôi ong lấy mật ở Sơn Hồng là hướng đi đúng đắn, phù hợp với điều kiện tự nhiên, nguồn lao động và nhu cầu phát triển kinh tế bền vững của địa phương. Không chỉ mang lại giá trị kinh tế, nghề nuôi ong còn góp phần bảo vệ rừng, cải thiện môi trường sinh thái, xây dựng nông thôn mới. Với sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền, các chương trình khuyến nông, OCOP cùng sự nỗ lực vươn lên của bà con nông dân, nghề nuôi ong Sơn Hồng hoàn toàn có thể trở thành ngành kinh tế mũi nhọn trong tương lai, giúp người dân vùng đồi núi Hương Sơn có cuộc sống ổn định, bền vững hơn./.

                                                                                           Hoàng Anh Thơ
                                                                               Trung tâm Khuyến nông Hà Tĩnh