Hội nhập kinh tế quốc tế ngành nông nghiệp: Thách thức từ nội tại

Đã đến lúc các địa phương, doanh nghiệp và người dân phải thay đổi cách nghĩ, cách làm, tổ chức sản xuất theo chuỗi để nâng cao sức cạnh tranh nếu không thì sẽ muộn.

Cắt giảm nhiều dòng thuế

Theo ông Trần Kim Long, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và PTNT), sự kiện Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2007 đã đánh dấu sự khởi đầu của một quá trình tham gia vào nền kinh tế toàn cầu bình đẳng với tất cả các thành viên khác của tổ chức thương mại lớn nhất hành tinh. Kể từ thời điểm đó, Việt Nam liên tục tham gia đàm phán nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác đa phương, khu vực và song phương. Hiện, chúng ta đã tham gia đàm phán, ký kết và đang triển khai thực hiện 7 FTA, gồm: Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), FTA ASEAN - Trung Quốc, FTA ASEAN - Ấn Độ, FTA ASEAN - Australia/New Zealand, FTA ASEAN - Hàn Quốc, FTA ASEAN - Nhật Bản và FTA Việt Nam - Nhật Bản. Việc ký kết các hiệp định sẽ mở ra cơ hội xuất khẩu (XK) hàng hóa của Việt Nam vào các thị trường với thuế suất giảm đáng kể và ngược lại.

Đơn cử như theo cam kết cắt giảm thuế mở cửa thị trường của ATIGA, năm 2015, trong tổng số 1.539 dòng thuế nông, thủy sản, đã có 1.434 dòng thuế về 0%, còn lại 123 dòng thuế ở mức thuế 5% hoặc chưa cam kết cắt giảm. Đến năm 2018, chỉ còn 55 dòng giữ mức thuế 5%. Đối với cam kết trong khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Trung Quốc (ACFTA), năm 2015, có 21 dòng sản phẩm duy trì mức thuế cao 20% (lá chè xanh - đen, gạo, thịt và phụ phẩm sau mổ,…), 80 dòng ở mức thuế 5%, 46 dòng chưa cam kết cắt giảm. Đến năm 2018, chỉ còn 67 dòng sản phẩm duy trì thuế, toàn bộ 80 sản phẩm áp thuế 5% sẽ giảm xuống còn 0%...

“Việc thực hiện các cam kết thương mại song phương và khu vực sẽ góp phần tăng trưởng XK và đa dạng hóa thị trường, sản phẩm XK, tạo điều kiện phát triển sản xuất trong nước, tạo việc làm, tăng thu nhập cho nông dân; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, nâng cao năng suất chất lượng, khả năng cạnh tranh nông, lâm, thủy sản và tăng cường hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn vệ sinh thực phẩm; tạo cơ hội để thay đổi cơ cấu sản xuất và phát huy cao hơn lợi thế của các ngành, hàng”, ông Long nói.

Trên thực tế, từ khi nước ta hội nhập sâu rộng với thế giới, XK nông sản đã giành được nhiều thành tích đáng kể. Tỷ trọng XK nông sản trong XK hàng hóa của nước ta ổn định ở mức cao, đạt 26 - 27%. Nông nghiệp là ngành duy nhất xuất siêu ra thị trường thế giới với mức 8,5 tỷ USD năm 2013 và 9,5 tỷ USD năm 2014. Hiện, ta đã có 10 sản phẩm XK với kim ngạch trên 1 tỷ USD. Kể từ khi tham gia hội nhập, Việt Nam đã có quan hệ thương mại ổn định với hơn 160 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Cao Đức Phát, khi hội nhập, thuế suất thuế nhập khẩu phải giảm xuống mức thấp nhất, hàng rào thuế quan để bảo vệ hàng hóa sản xuất không còn thì những hàng rào phi thuế quan (kiểm dịch động, thực vật, an toàn vệ sinh thực phẩm) sẽ được dựng lên. Xu hướng đàm phán của ta với các đối tác là thực hiện các hàng rào phi thuế quan theo thông lệ, quy định của quốc tế chứ không phải do mỗi nước tự đặt ra. Vì vậy, cơ hội XK nông sản là rất nhiều, nhất là khi chủ trương của Chính phủ trong quá trình đàm phán các FTA là mở cửa thị trường XK nông sản và coi đây là lợi ích cốt lõi.

“Chúng ta đã đạt được nhiều thành công trong XK nông sản, nhiều sản phẩm đã thâm nhập được vào những thị trường khó tính và chứng minh được vị thế độc tôn nhưng cũng đứng trước nhiều thách thức, nhất là các sản phẩm của ngành chăn nuôi. Vừa qua chúng ta đã bảo hộ sản phẩm trong nước bằng thuế nhưng tới đây chỉ còn thịt gà giữ thuế suất 5% với các nước ASEAN, còn lại là về 0%. Áp lực cạnh tranh là rất lớn, nếu không có biện pháp, chiến lược phù hợp, chúng ta sẽ trở thành thị trường tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi của các nước khác, nông dân buộc phải thu hẹp sản xuất”, Bộ trưởng nói.

Thay đổi từ bản thân mình

Trong Hội nghị trực tuyến về hội nhập kinh tế quốc tế ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn vừa được tổ chức, nhiều ý kiến đều thống nhất cho rằng, việc cần làm trước mắt để chuẩn bị cho quá trình hội nhập là đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền để đội ngũ cán bộ, doanh nghiệp và người dân hiểu rõ hơn về quá trình này, đồng thời tổ chức lại sản xuất theo chuỗi để nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm chứ không thể để nông dân tự bơi như hiện nay.

Ông Lê Đình Sơn, Phó chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh, cho biết, địa phương này đang bắt đầu tổ chức lại sản xuất theo chuỗi từ đầu vào đến đầu ra, hiệu quả bước đầu đã được khẳng định ở một số mô hình như sản xuất rau, củ, quả, nuôi lợn siêu nạc công nghệ cao.

“Thách thức lớn nhất của chúng ta trong quá trình hội nhập là mở rộng và giữ vững thị trường XK. Bản thân hàng Việt Nam khó cạnh tranh với sản phẩm của nước ngoài, ngay cả tâm lý người dùng cũng sính ngoại, vì vậy, nếu không tổ chức lại sản xuất, chúng ta có thể mất cả thị trường nội địa. Hội nhập là xu hướng tất yếu, với những sản phẩm yếu thế, chúng ta chấp nhận phải thụt lùi, phải thua đau để từ đó rút ra bài học, chủ động đổi mới sản xuất”, ông Sơn nói.

Ông Sơn cũng nêu một thực tế, sức cạnh tranh của nông sản Việt giảm đôi khi từ chính quan hệ sản xuất trong nước khi mà khâu trung gian quá nhiều khiến giá thành sản xuất đội lên đáng kể. Ông Sơn lấy ví dụ, thức ăn cho tôm doanh nghiệp cung ứng cho đại lý giá 28.000 đồng/kg nhưng đến tay nông dân, giá bị đội lên 33.000 đồng/kg, chiếm đến hơn một nửa giá thành sản xuất. “Việc cắt giảm các dòng thuế sẽ không thành vấn đề nếu chúng ta làm tốt khâu phân phối, giảm chi phí trung gian, từ đó giảm giá thành sản phẩm”, ông Sơn nhấn mạnh.

Ngoài ra, Nhà nước (cả ở Trung ương và địa phương) cũng phải thể hiện vai trò của mình trong quá trình hội nhập là làm lành mạnh hóa thị trường, triệt tiêu lợi ích nhóm để sản xuất, tiêu thụ được thông suốt. Đơn cử như ở Hà Tĩnh, vừa qua tỉnh đã làm một cuộc tổng ra soát, kiểm tra 996 cơ sở sản xuất, kinh doanh vật tư nông nghiệp; trong đó kiên quyết chấm dứt hoạt động đối với 662 cơ sở vì không có giấy phép, giá bán không phù hợp, chất lượng mập mờ, đồng thời giao cho những doanh nghiệp có uy tín tổ chức cung ứng vật tư và tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. Theo ông Sơn, “điều này sẽ làm lành mạnh hóa thị trường, nâng cao vai trò của doanh nghiệp. Trong sản xuất theo chuỗi, doanh nghiệp phải là đầu tàu”.

Ông Mai Anh Nhịn, Phó chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang, cho biết, thiếu thông tin về hội nhập sẽ làm mất đi nhiều cơ hội cho địa phương và doanh nghiệp. Trong khi đó, ông Dương Văn Chín, đại diện Công ty cổ phần Bảo vệ thực vật An Giang, cho rằng, khi thuế không còn là rào cản thì hàng rào an toàn vệ sinh thực phẩm sẽ được các nước dựng lên. Vì vậy, Nhà nước cần cho xây dựng thêm các trung tâm phân tích, kiểm nghiệm mẫu ở các vùng sản xuất hàng hóa lớn; hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng thương hiệu để nâng cao sức cạnh tranh.  

Sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, mạnh ai nấy làm cũng là một rào cản trong quá trình hội nhập. Đại diện Công ty Càphê Thắng Lợi (Đắk Lắk) nêu một thực tế, có đến 80% diện tích càphê là của các hộ gia đình, chỉ có 20% là thuộc về doanh nghiệp được sản xuất theo quy trình kỹ thuật an toàn, đảm bảo về chất lượng. Vì vậy, xây dựng mối liên kết nông dân - doanh nghiệp trong quá trình sản xuất, tiêu thụ và nâng cao chất lượng sản phẩm là đòi hỏi bức thiết, không chỉ của ngành càphê. Mối liên kết lỏng lẻo cũng thể hiện rõ trong ngành ong mật khi mà ở nước ngoài, nhiều doanh nghiệp, trang trại sẵn sàng thuê đàn ong đến để thụ phấn cho cây thì ở ta, nhiều địa phương, người dân sẵn sàng xua đuổi đàn ong vào mùa lấy mật, gây khó khăn hơn trong quá trình sản xuất.

Bộ trưởng Cao Đức Phát nhấn mạnh, hội nhập kinh tế quốc tế là phù hợp với lợi ích lâu dài của đất nước, không thể xây dựng nền kinh tế vững mạnh nếu không có mở cửa hội nhập và đây là quá trình không thể đảo ngược. Để thực hiện được mục tiêu đề ra cần làm tốt tái cơ cấu ngành theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, nắm vững yêu cầu hội nhập, cụ thể hóa trong các chương trình kế hoạch, trên cơ sở đó lựa chọn nhiệm vụ ưu tiên thực hiện”.