Nhiều giải pháp phát triển bền vững cây nho ở Ninh Thuận

Những vườn nho ở Ninh Thuận đã trở thành sản phẩm du lịch. (Ảnh: Đình Huệ/TTXVN)

Nhiều thách thức

Được du nhập vào Ninh Thuận từ những năm 1960, nho được coi là nông sản đặc thù của tỉnh từ năm 1980.

Năm 2012, nho Ninh Thuận được Cục Sở hữu Trí tuệ cấp Chứng nhận chỉ dẫn địa lý. 

Hiện nay, nho đang là cây sản xuất hàng hóa chủ lực của tỉnh. Theo thống kê của ngành nông nghiệp địa phương, diện tích nho chỉ chiếm từ 3-3,5% tổng diện tích gieo trồng nhưng giá trị sản xuất hàng năm chiếm từ 15-0% tổng giá trị sản xuất của ngành trồng trọt.

Toàn tỉnh hiện có hơn 1.244ha nho, trung bình mỗi năm cung cấp cho thị trường khoảng 30.000 tấn nho tươi.

Tuy nhiên, thực tế cũng giống như nhiều nông sản khác của Việt Nam, cây nho cũng đang phải đối mặt nhiều khó khăn, thách thức như: chi phí đầu tư cao, dịch bệnh phát triển, năng suất bấp bênh, thị trường tiêu thụ không ổn định gồm chuỗi hệ thống sản xuất từ khâu chọn giống, trồng trọt, thu hoạch, bảo quản, chuyên chở đến thị trường phân phối còn nhiều hạn chế.

Ngoài ra, đa phần người dân canh tác với diện tích nhỏ lẻ, manh mún khiến việc liên kết tổ chức sản xuất theo quy mô lớn gặp nhiều khó khăn. Sản phẩm chế biến từ nho cũng chưa thật sự đa dạng dẫn đến lợi nhuận từ trái nho mang lại vẫn chưa tương xứng với tiềm năng.

Bên cạnh đó, nhiều giống nho cũ đã và đang bị thoái hóa, rất dễ mẫn cảm với nhiều loại nấm bệnh, đặc biệt là các bệnh thán thư, phấn trắng khiến năng suất, chất lượng trái suy giảm; trong đó, hai giống nho ăn tươi phổ biến của tỉnh là giống nho đỏ (Red cardinal) đã tồn tại gần 40 năm, trước năm 2000 giống nho đỏ chiếm gần 100% diện tích, nhưng hiện nay còn lại khoảng 80%, còn lại 20 % diện tích là các giống nho mới nhập.

Giống nho xanh NH 01-48 (White Malaga) được nhập từ Thái Lan năm 1997, hiện nay giống nho này chiếm gần 20% diện tích, được xem là giống ăn tươi chất lượng cao. Tuy nhiên, giống nho xanh này chỉ cho năng suất, chất lượng ổn định ở những vùng có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp.

Có hơn 30 năm kinh nghiệm trồng nho, lão nông Nguyễn Khắc Phòng (ở xã Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải) chia sẻ. những năm gần đây thời tiết thay đổi thất thường, mưa lũ xảy ra làm một số vườn nho ở chân ruộng thấp bị ngập úng gây thối rễ khiến người dân phải nhổ cây trồng lại. 

Chưa kể nho là cây trồng mẫn cảm với thời tiết, mưa và sương muối làm ảnh hưởng rất lớn đến vườn nho vào thời kỳ cho thu hoạch khiến quả nho bị nứt vỏ dẫn đến thối và rụng.

Gặp những năm hạn hán kéo dài, các hộ trồng nho không chủ động được nguồn nước tưới khiến trái bị hư, rụng, sáp bông nhất là khi nhiệt độ cao nên dễ mất mùa, do đó phải chuyển sang trồng các loại cây khác.

Nhưng khó khăn lớn nhất vẫn là khâu tìm đầu ra cho sản phẩm, hiện nay các chủ vườn chủ yếu bán thẳng cho thương lái (bán toàn bộ sản phẩm trong vườn với một giá ấn định). 

Sau khi ước tính sản lượng, chất lượng, phần lớn thương lái thu mua bao luôn cả giàn nho. Tuy không phải lo lắng đến công thu hoạch, hao hụt, các chủ vườn được đặt cọc trước tiền nhưng cách thu mua này khiến người nông dân thường bị thương lái ép giá.

Một số chủ vườn khác phân loại nho trước rồi bán theo ký cho thương lái để đưa về các chợ đầu mối. Tuy nhiên, giá mua này lại tùy thuộc vào chất lượng được phân loại, chưa kể nho chín để lâu tốn công chăm sóc, dễ hư hại, cuối cùng còn lại là nho “dạt” (nho kém chất lượng) được bán lại cho các cơ sở chế biến rượu, mật, mứt với giá rẻ.

Những năm qua, để gia tăng giá trị kinh tế cho quả nho, tỉnh đã xây dựng các mô hình trồng nho theo tiêu chuẩn VietGAP, chuyển giao các tiến bộ khoa học kỹ thuật như tưới nước tiết kiệm, sử dụng chế chẩm sinh học, chuyển giao công nghệ hiện đại vào sản xuất và bảo quản sản phẩm. 

Hiện nay Ninh Thuận có hai hợp tác xã sản xuất nho theo tiêu chuẩn VietGAP với tổng diện tích hơn 180ha. Tuy nhiên, số vườn nho được chứng nhận theo tiêu chuẩn VietGAP chỉ chiếm khoảng 90ha, còn lại các chủ vườn chỉ áp dụng thực hiện một số khâu cơ bản sản xuất nho an toàn mà không tuân thủ đầy đủ quy trình sản xuất nho VietGAP cho dù biết việc ứng dụng triệt để các biện pháp kỹ thuật vào sản xuất sẽ cho năng suất, hiệu quả cao hơn.

Chủ tịch Hiệp hội Nho và Táo Ninh Thuận Phạm Châu Hoành cho rằng, nho sản xuất an toàn tại Ninh Thuận hiện nay chủ yếu cung cấp các chợ đầu mối, ở địa phương cũng có 2 siêu thị lớn nhưng mỗi ngày cũng chỉ nhập khảng 1 tạ nho VietGAP.

Lượng nho xuất khẩu chiếm tỷ lệ rất nhỏ chủ yếu qua đường tiểu ngạch. Sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP đòi hỏi tốn nhiều chi phí, tốn nhiều công chăm sóc, thời gian chăm sóc dài và phức tạp, sản phẩm phải đáp ứng đầy đủ tiêu chí quy định về an toàn vệ sinh thực phẩm. 

Hàm lượng tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, các kim loại nặng, chi phí dịch vụ đánh giá chất lượng, xét nghiệm mẫu nho với hàng trăm chỉ tiêu khác để được công nhận nho VietGAP nên ít hộ có thể thực hiện, ngay cả hợp tác xã sản xuất nho cũng khó đáp ứng được.

Dù được thị trường biết đến nhiều hơn nhưng nho Ninh Thuận vẫn đang thiếu sức cạnh tranh so với các sản phẩm nho ăn tươi cùng loại nhập khẩu cả về chất lượng lẫn hình thức, sản phẩm chế biến từ nho cũng chưa thật sự đa dạng. 

Nho Ninh Thuận hiện chủ yếu đưa vào chợ sỉ có nguồn gốc (ở tỉnh) nhưng không có nhãn hiệu rõ ràng, rất ít doanh nghiệp địa phương xây dựng được thương hiệu và có kênh phân phối riêng.

Cùng với tâm lý người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao hơn cho các loại nho nhập khẩu ngoài việc có xuất xứ rõ ràng và đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn kiểm tra chất lượng, nho có kích cỡ đồng đều, vị ngọt, bao bì đẹp chịu được va đập, bảo quản tốt bằng hệ thống lạnh của nhà nhập khẩu và nhà bán sỉ nên rất thuận tiện cho việc vận chuyển đường dài.

Hướng tới phát triển bền vững

Chủ tịch hiệp hội Nho và Táo Ninh Thuận Phạm Châu Hoành cho biết, để cây nho cho năng suất cao và ổn định chất lượng, tỉnh đang tập trung quy hoạch vùng sản xuất nho chất lượng cao, cánh đồng lớn trồng nho theo tiêu chuẩn VietGAP; tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích các hộ trồng nho tham gia thành lập các nhóm, tổ hợp tác, hợp tác xã sản xuất, kinh doanh nho. 

Đồng thời, tỉnh tăng cường quản lý chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận, cấp phát tem điện tử thông minh truy xuất nguồn gốc nho Ninh Thuận; vận động, hỗ trợ các cơ sở ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thật vào sản xuất, áp dụng công nghệ bảo quản sau thu hoạch nho và táo do Viện công nghệ sau thu hoạch Hà Nội chuyển giao, đầu tư hệ thống làm rượu vang, si rô nho, dây chuyền sấy và kho lạnh bảo quản để nâng cao chất lượng sản phẩm.

Ông Nguyên Văn Mọi, Giám đốc doanh nghiệp sản xuất thương mại và dịch vụ Nho Ba Mọi (ở xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước) chia sẻ, để phát triển nghề trồng nho theo hướng bền vững thì nông dân cần tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật sản xuất, mạnh dạn áp dụng công nghệ hiện đại vào bảo quản sản phẩm thì mới nâng cao được chất lượng, giá trị của trái nho.

Tuy nhiên, điều quan trọng là cần phải có sự liên kết giữa cơ quan quản lý nhà nước với các bên nghiên cứu, ngân hàng, tiêu thụ để hỗ trợ, tạo điều kiện cho người nông dân liên kết với các doanh nghiệp tham gia đầu tư, liên kết sản xuất tạo thành các vùng trồng nho an toàn, chất lượng cao để bao tiêu sản phẩm đầu ra. Đồng thời, các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất tập trung xây dựng và quảng bá thương hiệu, khi đã xây dựng được thương hiệu thì không lo rớt giá, ép giá.

Hiện nay, Viện Nghiên cứu Bông và Phát triển nông nghiệp Nha Hố (thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) cùng với ngành nông nghiệp địa phương nghiên cứu lai tạo, phục tráng nhiều giống nho ăn tươi chất lượng cao và nho dùng để sản xuất rượu vang như NH 01-152, Black Queen, Italy, Red Star, Palchong seedless, Muscat Alexandria, Shiraz, Savignon Blan để đưa vào sản xuất.

Trong đó, giống nho NH 01-152 đang được trồng thử nghiệm cho thấy, năng suất và chất lượng cao với các đặc trưng chắc thịt, giòn, độ ngọt vừa phải, có vị thơm nhẹ, khi chín trái mang màu đỏ vang đẹp mắt được kỳ vọng có thể cạnh tranh với các giống nho ăn tươi nhập khẩu hiện nay, tiến sỹ Phan Công Kiên, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Bông và Phát triển nông nghiệp Nha Hố cho hay.

Theo Đề án “Phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn tỉnh Ninh Thuận giai đoạn 2011-2020,” tỉnh Ninh Thuận sẽ phát triển diện tích trồng nho lên 2.500ha với sản lượng khoảng 60.000 tấn vào năm 2020. 

Hiện nay, bên cạnh việc triển khai các giải pháp đồng bộ thúc đẩy ngành trồng nho và chế biến các sản phẩm từ nho theo hướng hiện đại, bền vững, Ninh Thuận đang đẩy mạnh phát triển các tour du lịch đưa khách tham quan và thưởng thức các sản phẩm từ nho ngay tại vườn ở Làng nho Thái An (huyện Ninh Hải), các trang trại, vườn nho lớn trên địa bàn tỉnh.

Từ đó, quảng bá giới thiệu các sản phẩm từ nho cũng như mở ra hướng “xuất khẩu tại chỗ” các sản phẩm đặc thù của địa phương.