Nông thôn mới phải thật sự mới

Theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính tới ngày 25-8, cả nước có 2.134 xã đạt 19 tiêu chí nông thôn mới, trong đó có 2.025 xã chính thức được công nhận xã nông thôn mới, chiếm 22,7% tổng số xã trên cả nước; còn lại 300 xã mới chỉ đạt dưới năm tiêu chí, giảm 26 xã so với đầu năm nay. Ở cấp huyện, đã có 24 đơn vị cấp huyện được công nhận huyện nông thôn mới.

Đáng lưu ý, một số xã được công nhận hoàn thành mục tiêu chương trình nông thôn mới, nhưng vẫn còn có những tiêu chí chưa hoàn thành, hoặc không đạt chuẩn. Hiện nay có 53/63 tỉnh, thành phố nợ đọng xây dựng cơ bản với số tiền gần 15.219 tỷ đồng. Chỉ tính riêng số xã đạt chuẩn nông thôn mới đã có 1.147 xã nợ đọng, với tổng nợ đọng xây dựng cơ bản là 7.138 tỷ đồng (bình quân, mỗi xã nợ 6.238 triệu đồng).

Còn nếu đánh giá thực chất chất lượng các địa phương hoàn thành từ 17 đến 19 tiêu chí còn thấy nhiều băn khoăn. Ở không ít nơi có tình trạng chạy theo tiến độ, “về đích” bằng mọi giá, trong khi điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương còn nhiều khó khăn. Nhiều nơi đua nhau xây nhà văn hóa, xây chợ, xây cổng làng... rồi bỏ hoang. Có xã ven đô huy động sức dân đóng góp xây cổng làng lên đến hàng tỷ đồng, trong khi kinh tế nơi đây còn rất khó khăn, nhiều hộ dân sống chủ yếu bằng “nghề” buôn thúng bán bưng. Về nhiều xã nông thôn mới thấy nhà văn hóa được xây dựng tốn kém nhưng hầu như tê liệt. Nhà không có bàn ghế, loa đài, sách vở. Cả tháng chính quyền, đoàn thể họp đôi lần. Có nơi người ta biến nơi đây thành cái kho chứa, từ phân hóa học, thuốc trừ sâu đến cả kèn trống phục vụ tang lễ... Có nhà văn hóa huyện tổng mức đầu tư xây dựng lên tới hơn chín tỷ đồng. Mặc dù công trình được đưa vào sử dụng từ đã lâu nhưng vẫn chưa được... nghiệm thu. Chưa nghiệm thu nhưng công trình này đã xuống cấp nghiêm trọng, kẻ qua người lại đều thấy xót xa, giá như số tiền đó được đầu tư xây dựng trường học, trạm y tế, hay xây dựng nhà tình thương cho người nghèo?

Một vấn đề tồn tại đã lâu, được nhắc nhiều lần, không còn là lời cảnh báo, mà cần kiên quyết sửa ngay. Đó là tình trạng ô nhiễm môi trường tự nhiên và ô nhiễm môi trường văn hóa. Môi trường tự nhiên thì đã rõ. Bao nhiêu xã được công nhận xã nông thôn mới rồi, sao về làng vẫn thấy những dòng sông chết, những cái ao chết đen ngòm, bốc mùi xú uế? Rồi rác thải chất đống từ ngõ ra đồng. Ở thành phố còn có công ty môi trường, ở nông thôn thì ai là người dọn rác? Có chăng mới là cách giải quyết tự phát, mỗi nơi một cách, chậm xây dựng một số mô hình xử lý rác thải ở khu vực nông thôn.

Ô nhiễm môi trường văn hóa thấy rõ trong việc sống lại các hủ tục. Cả nước một năm có tới hơn tám nghìn lễ hội. Vậy thì làng nào mỗi năm chả có vài lễ hội. Lễ hội lê thê từ tháng giêng qua tháng ba, từ tháng chín, mười qua tháng mười một, tháng chạp. Lễ hội từ xã lên huyện, lên tỉnh, rẽ lối sang tỉnh bạn. Nông thôn mới đi liền văn hóa mới, sao lại phục hồi nhiều thứ lễ lạt lạ kỳ? Tháng hai tháng ba nhằm tiết thanh minh, họ lớn họ bé trong làng cũng thì giỗ họ, rổn rảng, bung biêng, từ sớm đến khuya. Có người cắt nghĩa, bây giờ do tình trạng thiếu việc làm, do thời gian nông thôn nông nhàn nhiều, người thành phố thì ngày lễ ngày nghỉ quá dài nên mới nghĩ ra nhiều cách chơi. Chưa nói những biến tướng nguy hại của các lễ hội, trò chơi dân gian, dẫn tới sự lệch chuẩn thẩm mỹ, dẫn tới sự xuống cấp về đạo đức xã hội.

Những kết quả đạt được qua thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới là đáng khích lệ. Điều đó chứng tỏ đây là một chủ trương lớn được lòng dân, đáp ứng mong mỏi, nguyện vọng của dân. Về nông thôn hôm nay thấy nhiều làng xã xanh, sạch đẹp hơn, điện-đường-trường-trạm khang trang hơn; thu nhập và đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt. Tuy vậy, cần phân tích sâu sắc nguyên nhân dẫn tới tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản tăng cao và các giải pháp xử lý ngay, vì theo kế hoạch, đến năm 2020, chúng ta phấn đấu có 50% số xã đạt chuẩn nông thôn mới.

Chạy theo thành tích là một căn bệnh có nguồn gốc sâu xa là tư tưởng trọng danh hơn thực, “con gà tức nhau tiếng gáy”. Bất cứ phong trào gì, có sơ kết, tổng kết, có khen thưởng là người ta nghĩ ngay đến việc “chạy” thành tích. Xây dựng nông thôn mới phải gắn với tái cơ cấu nông nghiệp, khắc phục việc đầu tư các dự án phân tán, dàn trải. Đó là công việc cấp thiết, nhưng cũng là công việc dài lâu. Vì thế cần phải chống khuynh hướng làm dối, làm ẩu, huy động sức dân quá mức, hoặc xây dựng các công trình tốn kém tiền tỷ nhưng hiệu quả không bao nhiêu. Những nơi đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới không được bằng lòng, chủ quan với những tiêu chuẩn đã đạt được. Phải thấy rõ những mặt chưa làm được, thậm chí là yếu kém, trì trệ để giải quyết, sửa chữa, khắc phục. Có như thế danh hiệu nông thôn mới mới thực chất, mới bền.

Thanh niên tình nguyện tỉnh Quảng Ninh xây dựng đường nông thôn.