Chính vì vậy việc xây dựng và phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp theo chuỗi giá trị là hướng đi phù hợp, góp phần nâng cao giá trị nông sản Việt.
Phát triển chuỗi khép kín
Đứng trước cơ hội hội nhập, các DN trong nước đã và đang có những bước đi sẵn sàng cho một cuộc chơi mới. Đầu tư chuỗi chăn nuôi và chế biến khép kín đang là một xu hướng mới tiềm năng cho các DN ngành nông nghiệp.
Với việc áp dụng mô hình khép kín, DN có thể chủ động kiểm soát được chất lượng đầu vào của các khâu trong chuỗi giá trị (ví dụ như thức ăn chăn nuôi, con giống, thịt trứng thành phẩm, v.v..). Hiện nay, không chỉ các DN lớn mà nhiều DN nhỏ và vừa, hợp tác xã đang đầu tư cơ sở vật chất và máy móc công nghệ cao để áp dụng theo chuỗi sản xuất. Bên cạnh đó, DN có thể chủ động hơn trong việc đưa ra giá thành cạnh tranh và đạt được nhiều lợi nhuận hơn. Việc tạo dựng nguồn cung ổn định cũng giúp cho DN giảm bớt các chi phí trung gian đáng kể. Khi DN chịu trách nhiệm tất cả các khâu trong quá trình sản xuất thì vấn đề về nguồn gốc, chất lượng sản phẩm luôn được kiểm soát và tin tưởng.
Trao đổi với phóng viên về chuỗi sản xuất khép kín của công ty TNHH Lan Minh (Hà Tĩnh), bà Hồ Thị Lan, Giám đốc công ty cho biết, với suy nghĩ không ai làm thì mình làm, bà và gia đình đã mạnh dạn đầu tư trồng cây dâu tằm lấy quả. Dâu tằm rất dễ trồng, dễ chăm sóc, lại cho thu hoạch sớm và có giá bán, nguồn cung khá hấp dẫn nên bà đã và đang xây dựng chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ thành phẩm. Xuất phát điểm từ việc trồng thử nghiệm ở vườn trong nhà, bà đã mạnh dạn khai hoang đất để trồng mới với diện tích hơn 1,5 ha. Chỉ sau hơn 3 năm, công ty của bà đã thành công với sản lượng quả dâu tằm cao với năng suất, chất lượng tốt. Đặc biệt, quả dâu tằm hiện đang được thị trường rất ưa chuộng, với giá quả tươi từ 50.000-55.000 đồng/kg. Với diện tích hiện tại, mỗi năm công ty của bà thu hoạch 2 vụ, mỗi vụ thu được gần 5 tấn. Từ việc trồng cây dâu tằm, bà tiếp tục nghiên cứu sản xuất thêm các sản phẩm làm từ quả dâu tằm tươi như rượu, siro và những sản phẩm rượu dâu tằm mang thương hiệu Lan Minh đã xuất khẩu được chuyến đầu tiên sang thị trường Đài Loan (Trung Quốc) vào đầu tháng 1/2017.
Cũng là một trong những DN xây dựng chuỗi sản xuất khép kín từ sản xuất – chế biến - tiêu thụ, bà Khuất Thị Ánh Tuyết, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Dược mỹ phẩm Tuyết Quỳnh, cho biết, với 10 năm điều hành, bà đã xây dựng được một mô hình khép kín từ vùng nguyên liệu thảo dược đến việc sản xuất bằng công nghệ cao với sự hợp tác của các nhà nghiên cứu khoa học hiện Công ty đã cho ra mắt nhiều dòng sản phẩm đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng và bắt đầu tạo lập được chỗ đứng trên thị trường dược mỹ phẩm Việt Nam.
Khó nhất vẫn là vốn
Tuy việc đầu tư vào mô hình chuỗi khép kín mang đến nhiều thuận lợi nhưng vẫn còn tồn đọng nhiều khó khăn khi hiện nay rất ít DN có thể hoàn thành trọn vẹn chuỗi khép kín. Rất nhiều DN nhỏ và vừa khi muốn xây dựng chuỗi sản xuất đều gặp khó khăn ngay từ khâu ban đầu đó là vốn. Các DN muốn xây dựng chuỗi sản xuất cần một số vốn rất lớn để xây dựng các khâu thành phần, như chi phí cho cơ sở hạ tầng, quy trình trồng trọt, chăn nuôi, công nghệ sản xuất và duy trì hệ thống phân phối. Việc này đòi hỏi các DN phải có được một nguồn vốn đủ mạnh, một kế hoạch tài chính đầu tư dài hạn và hợp lí.
Với một DN nhỏ làm ăn chân chính, việc có đủ 50 tỷ đồng hoặc 100 tỷ đồng để xây dựng được một nhà máy sản xuất là điều không thể, nhưng nếu chúng ta có mối liên kết, tạo nên vùng nguyên liệu từ đó mỗi DN tham gia vào một công đoạn sản xuất, chế biến hay tiêu thụ thì việc phát triển chuỗi sản xuất sẽ dễ dàng hơn.
Nút thắt thứ hai là việc phát triển công nghệ, kỹ thuật chăn nuôi, chế biến, các mối quan hệ và kiến thức trong ngành. Với nhiều DN để có thể vượt qua được khó khăn này thường lựa chọn liên kết với các trang trại vệ tinh để xây dựng chuỗi sản xuất, dần chủ động về mặt nguồn cung đầu vào. Đối với hình thức này DN có thể không cần đầu tư quá nhiều vốn trong thời gian đầu và giảm được một số khó khăn về mặt kỹ thuật khi gia nhập ngành mới.
Bà Khuất Thị Ánh Tuyết cho biết, hiện công ty tôi đang sử dụng các nguyên liệu, cây trồng của Việt Nam rồi tinh chế và chiết xuất tại Nhật, tuy nhiên để một DN nhỏ làm được điều này là điều không thể. Vì sẽ gặp phải những rào cản rất lớn về những quy định của pháp luật, tiềm lực kinh tế. Nhất là việc phối hợp được với các nhà khoa học để nâng cao công nghệ, xây dựng quy trình sản xuất khép kín theo tiêu chuẩn kĩ thuật cao là rất khó khăn.
Để có thể giúp các DN nhỏ và vừa xây dựng được chuỗi sản xuất khép kín, theo bà Tuyết, cần xây dựng một thư viện nông nghiệp xanh. Hiện ở Việt Nam vẫn chưa có sự liên kết giữa các DN nông nghiệp vì vậy chỉ với việc có thư viện nông nghiệp xanh sẽ tạo nên cầu nối giữa nhà khoa học và các DN, người nông dân. Doanh nhân sẽ không mất thời gian để tìm nhà khoa học, nhà nghiên cứu nữa mà qua đó cả nhà khoa học, DN và người nông dân sẽ có chỗ để giao thoa với nhau. Nếu người nông dân có ý tưởng phát triển kinh doanh mà không đủ tiềm lực hay gặp khó khăn thì DN có thể qua đó hỗ trợ. Còn nếu doanh nhân không có đủ kiến thức về kĩ thuật, công nghệ thì nhà khoa học có thể hỗ trợ. Mô hình rất đơn giản và không mất nhiều chi phí.
Còn theo ông Nguyễn Xuân Đường, Giám đốc Công ty Ngọc Đường (Hà Tĩnh) thì một nguyên nhân nữa khiến các DN nông nghiệp chưa mặn mà với việc xây dựng chuỗi sản xuất là bởi trong các khâu của chu trình sản xuất khép kín thì lợi nhuận cao nhất nằm ở công đoạn thương mại, tiêu thụ. Các công đoạn còn lại vừa phải đầu tư dài hạn, mức đầu tư cao nhưng lợi nhuận lại thấp nhất. Đó cũng chính là lý do khiến các DN không mặn mà với việc đầu tư vào khâu bảo quản, chế biến sâu.
Tổng sản lượng thu mua lạc bình quân của Công ty Ngọc Đường khoảng 2.000 tấn/năm, nhưng hiện công ty chỉ mới thực hiện được công đoạn bóc vỏ với máy có công suất từ 15 - 20 tấn/năm, số còn lại đều nhập thô cho các đối tác. Do sản phẩm qua chế biến, phân loại chưa nhiều nên khi xuất sang thị trường Trung Quốc khó cạnh tranh được với lạc của Ấn Độ. Do vậy, cần phải xây dựng cơ chế hỗ trợ khoa học đủ mạnh hỗ trợ DN phát triển và nhân rộng các mô hình bảo quản, chế biến, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và xác nhận quyền sở hữu các mặt hàng của địa phương.
Theo nhiều chuyên gia, để mô hình chuỗi sản xuất khép kín thành công, bên cạnh nỗ lực của bản thân DN thì vẫn cần chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Cụ thể là cần xem xét hỗ trợ cho DN có năng lực thực sự tiếp cận dễ dàng hơn về vốn vay, cơ chế chuyển giao công nghệ, nhất là các công nghệ về gen giống. Nếu có được sự hỗ trợ tốt, DN sẽ mạnh dạn đầu tư, giúp người chăn nuôi có thu nhập tốt hơn, người tiêu dùng được tiếp cận thực phẩm giá rẻ và an toàn.
