Vì sao đồng quê vẫn thưa vắng doanh nghiệp?

Nông nghiệp không thể lạc hậu về công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhất là về khoa học công nghệ trước đà tiến nhanh của cuộc cách mạng 4.0 trong khoa học. Yêu cầu mở rộng thị trường ra toàn cầu, hội nhập sâu rộng vào kinh tế toàn cầu, cũng cần một nền nông nghiệp có nhiều doanh nghiệp đầu tư. Chính phủ cũng đã có các chính sách, biện pháp định hướng và hỗ trợ việc này. Tuy nhiên, tại sao về các làng quê, trên các cánh đồng vẫn thấy thưa vắng hình ảnh của các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn? Sự thất bại, rút lui, phá vỡ các hợp đồng giữa doanh nghiệp và nông dân càng làm cho tâm lý nhiều doanh nghiệp, doanh nhân và nông dân hoài nghi về khả năng thực thi chủ trương đưa doanh nghiệp đầu tư nhiều và hiệu quả vào nông nghiệp, nông thôn.

Một câu hỏi đặt ra là tại sao và làm cách nào để khắc phục tình hình? Nhiều cuộc họp bàn, hội thảo, ý kiến đề xuất đã diễn ra trong những ngày vừa qua nhằm tìm câu trả lời, mà trên tổng thể có thể rút ra một số điều: Việt Nam đã và đang vươn lên thành nước có sức sản xuất nông nghiệp không chỉ cung ứng lương thực, thực phẩm cho 92 triệu dân trong nước, mà còn xuất khẩu với kim ngạch những năm gần đây trên 30 tỷ USD, có 10 ngành hàng trên một tỷ USD xếp thứ hạng cao của thế giới.

Tuy nhiên, nhìn nhận một cách thẳng thắn và thực tế thì vẫn còn nhiều sự yếu kém, bất cập, sản xuất nông nghiệp vẫn chủ yếu dựa trên các hộ nhỏ lẻ, hiệu quả kinh tế không cao, giá trị bấp bênh. Nghị định 2010/2013/NĐ-CP ngày 19 tháng 12 năm 2013 của Chính phủ về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn đã có nhiều điểm mới thay thế và bổ sung Nghị định số 61/2010/NĐ-CP ngày 04 tháng 06 năm 2010 của Chính phủ. Song, sau thời gian thực hiện, kết quả thu hút đầu tư vào nông nghiệp nông thôn vẫn còn rất hạn chế.

  Ảnh minh họa

Đến nay, cả nước mới chỉ có chưa đến 5.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chiếm dưới 1% tổng số doanh nghiệp cả nước. Về quy mô thì nhỏ bé, yếu năng lực liên kết với nông dân, khả năng ứng dụng khoa học công nghệ còn thấp. Huy động nguồn lực ngoài ngân sách cho phát triển nông thôn, nông nghiệp chưa tương xứng, chưa đáp ứng yêu cầu, đầu tư của xã hội vào lĩnh vực này chỉ khoảng 5,4%-5,6% tổng đầu tư cả nước.

Để có các biện pháp chấn chỉnh, khắc phục, Thủ tướng đã giao bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sọan thảo sửa đổi Nghị định trên nhằm khuyến khích thu hút mạnh doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, theo đó có một số nội dung, như: Doanh nghiệp có dự án nông nghiệp ưu đãi đầu tư được giảm 70% tiền sử dụng đất, doanh nghiệp có dự án nông nghiệp khuyến khích đầu tư được giảm 50%, doanh nghiệp có dự án nông nghiệp ưu đãi đầu tư được miễn  tiền thuế đất, thuê mặt nước trong 15 năm đầu kể từ ngày dự án hoàn thành đi vào hoạt động.

Về chính sách tín dụng, theo Dự thảo, doanh nghiệp có dự án đầu tư vào nôngnghiệp nông thôn được ngân sách địa phương hỗ trợ lãi suất vay thương mại một lần, mức hỗ trợ tối đa bằng chênh lệch lãi suất vay thương mại so với lãi suất tín dụng nhà nước ưu đãi đầu tư. Hạn mức vay vốn được hỗ trợ lãi suất tối đa không quá 70% tổng mức đầu tư của dự án, doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo trong nông nghiệp nông thôn được hỗ trợ tối đa 5 tỷ đồng để xây dựng cơ sở hạ tầng, mua thiết bị phục vụ dự án. Doanh nghiệp có dự án sản xuất giống cây trồng, vật nuôi, giống thủy sản có giá trị cao được hỗ trợ 70% chi phí.

Dự thảo đang tiếp tục có thêm các ý kiến đóng góp, song tựu trung đều trên tinh thần đề nghị chính quyền các cấp ưu tiên tạo thuận lợi nhất về điều kiện tiếp cận chính sách, tăng nguồn vốn hỗ trợ để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp vàằ nông thôn. Phát triển và ứng dụng khoa học công nghệ trong nông nghiệp cũng là một nội dung phải đặc biệt chú ý hỗ trợ.  Cần phải giải quyết sự nổi cộm trong các chính sách về đất đai khi mà đất công hầu như không còn, doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp nông thôn đều phải mua lại quyền sử dụng đất của người dân nhưng lại né tránh cụm từ đền bù bồi thường, khiến cho việc tích tụ ruộng đất để xây dựng cơ sở hạ tầng cho doanh nghiệp cũng như mở rộng diện tích trồng cấy, lập trang trại chăn nuôi đã và đang tiếp tục gặp nhiều khó khăn.

Nhà nước cần đề ra các điều kiện để ưu tiên hỗ trợ trên cơ sở chọn được các doanh nghiệp có nhu cầu thực sự, có tiềm lực kinh tế,tránh hiện tượng tích tụ, tập trung trá hình để thực hiện các mục đích khác, mà phải thực sự là để làm nông nghiệp. Sự thu hút đầu tư vào nông nghiệp còn ít là vì lĩnh vực này nhiều rủi ro,  phụ thuộc quá nhiều vào thời tiết, dễ bị thiên tai, sản phẩm làm ra tiêu thụ bấp bênh vì độ co dãn tiêu dùng nông sản hay thay đổi, bảo hiểm chưa hiệu quả, sự liên kết nhà nông, nhà đầu tư kinh doanh, nhà khoa học chưa phổ biến và bền chặt. Số hộ nông dân chuyển thành doanh nghiệp còn rất hạn chế, trong khi đây cũng là một nguồn tạo doanh nghiệp ở nông thôn.

Chính phủ đã xác định mục tiêu vận động chuyển đổi các hộ nông dân cá thể thành doanh nghiệp tư nhân trong nông nghiệp, nhưng thực hiện rất khó khăn. Một trong những nguyên nhân là do sản xuất kinh doanh nông nghiệp ở quy mô hộ cá thể thì được miễn thuế VAT, còn toàn bộ các khâu mà doanh nghiệp thu mua từ các hộ nông dân làm đầu vào sản xuất lại phải chịu thuế VAT và không được khấu trừ đầu ra.

Bên cạnh đó, việc trở thành doanh nghiệp cũng đi kèm với cách thức quản trị khác, cần thêm người và tiền chi phí cao hơn. Rất nên xem xét lại chính sách thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân để tạo cân bằng trong sản xuất và tạo nên đội ngũ doanh nghiệp chuyển đổi từ hộ nông dân.

Trên tổng thể, việc hỗ trợ doanh nghiệp nông nghiệp rất cần thay đổi chính sách, phải thực tế không nửa vời, không dàn hàng ngang, cần sự thay đổi mô hình sản xuất một cách đa dạng và cần cơ chế phân chia lợi ích hợp lý giữa người nông dân và các doanh nghiệp. Các chính sách đều phải hướng đến phân bổ hợp lý các nguồn lực vốn, đất đai, lao động, môi trường kinh doanh. Phải cải cách hành chính thông thoáng thủ tục, thay mệnh lệnh hành chính bằng cơ chế thị trường trong việc vận hành các lĩnh vực như đất đai khoa học công nghệ. Phải xem doanh nghiệp là lực lượng chủ đạo để dẫn dắt nông nghiệp.

Để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp nên theo hướng giảm bớt xin cho bằng tiền, mà thay bằng chính sách khuyển khích, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, lành mạnh, phải tạo được và luôn giữ cho thị trường nông sản ổn định.

Theo Trung Vũ/Tạp chí Thanh tra