Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Trần Đình Thiên –Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam xung quanh vấn đề này.
Thưa Ông, vừa qua, không ít các doanh nghiệp lớn trong nước đã công bố đầu tư một nguồn vốn lớn vào lĩnh vực nông nghiệp cũng như các nhà đầu tư nước ngoài đang đẩy mạnh nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực này. Đánh giá của Ông như thế nào về hiện tượng này? Phải chăng đây là xu thế tất yếu?
- Trước đây chúng ta thấy có nhiều doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp như: Cafe Trung Nguyên, cánh đồng mẫu lớn của công ty CP Bảo vệ thực vật An Giang, Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai...vv Như vậy, có thể nói, trước đây đã có nhiều doanh nghiệp làm doanh nghiệp nhưng gần đây xuất hiện một làn sóng rất mạnh với sự hiện diện của nhiều doanh nghiệp, nhiều động thái mới. Đó là những doanh nghiệp lớn, sử dụng công nghệ cao và kết nối với chuỗi thị trường thế giới, đánh dấu một giai đoạn mới trong phát triển nông nghiệp.
Theo tôi, đây là một xu hướng hợp với xu thế chung, là một xu thế tất yếu. Bởi lẽ, đến nay, nền nông nghiệp của chúng ta cơ bản vẫn là nền nông nghiệp của nông dân, cá thể, sự hiện diện của doanh nghiệp vào sản xuất nông nghiệp vẫn rất ít. Thế nhưng trong nền kinh tế thị trường phát triển, để nền nông nghiệp phát triển không thể thiếu được chân dung những nhà doanh nghiệp lớn với lực lượng hùng hậu. Vì vậy, hiện tượng các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp đã phản ánh một xu hướng tốt, tích cực, cần được mổ xẻ nghiêm túc về mặt khoa học và có những chính sách phù hợp.
Vậy theo Ông, điều gì hấp dẫn các nhà đầu tư ở thời điểm này, khi mà trước đây, nông nghiệp vốn được coi lĩnh vực đầu tư lớn, dài hạn và lợi nhuận không cao?
- Tới đây, Việt Nam sẽ tham gia nhiều hơn nữa những Hiệp định thương mại tự do, trong đó, có các Hiệp định thương mại tự do đẳng cấp cao có nhiều lợi ích dành cho khu vực nông nghiệp, nông thôn, ví dụ như việc tham gia TPP. Có nhiều lĩnh vực mà Việt Nam tham gia với lợi thế độc quyền rất cao, doanh nghiệp thấy được điều ấy nên họ sẵn sàng đầu tư vào.
Mặt khác, khi tiếp cận thị trường thế giới gắn với công nghệ cao, chúng ta mới biết rằng, với lợi thế của nền nông nghiệp nhiệt đới của Việt Nam, nếu có sự yểm trợ của công nghệ trên cơ sở doanh nghiệp tham gia vào sẽ mang lại lợi nhuận cao.
Trên thế giới hiện nay, nhiều nước đã chứng minh cho sự can thiệp của công nghệ cao vào nông nghiệp là điều tất yếu. Qua thực tiễn, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đã thấy được vai trò của công nghệ trong nông nghiệp. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh rằng, Chính phủ phải có những chính sách khuyến khích để tạo ra một môi trường thuận lợi, tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp.
Theo Báo cáo thường niên doanh nghiệp Việt Nam 2014 vừa được công bố, khu vực nông nghiệp hiện chiếm tới 20% GDP nhưng chỉ có 1% đầu tư vào khu vực này. Vậy, Ông nghĩ sao về con số này?
- Theo tôi, nếu chỉ kể 1% doanh nghiệp so với 20% GDP thì không công bằng. Tuy nhiên, chúng ta phải công nhận rằng, số vốn đầu tư và số doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp còn rất ít. Có thể lý giải bằng một số lý do sau:
Thứ nhất, chính sách hỗ trợ nông nghiệp khác với chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp. Hiện nay, việc hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp vẫn còn ít, mãi đến gần đây mới bắt đầu có những chính sách mới.
Thứ hai, phát hiện ra được những lợi thế của nông nghiệp, biến những lợi thế của nông nghiệp thành hiện thực không phải là việc đơn giản. Chỉ có những doanh nghiệp nào có đủ năng lực công nghệ, đủ năng lực thị trường và tạo ra được một chuỗi doanh nghiệp gắn với các hộ gia đình thì mới có khả năng chuyển hóa lợi thế tiềm năng thành lợi thế thị trường, có được những sản phẩm chất lượng cao, sánh tầm đẳng cấp quốc tế.
Có ý kiến cho rằng, một trong những khó khăn hiện nay đối với ngành nông nghiệp là khâu chế biến và tiêu thụ, ví dụ như việc tiêu thụ nông sản vừa qua. Bình luận của Ông như thế nào về vấn đề này?
- Phần chế biến là một phần rất quan trọng, có giá trị gia tăng cao nhưng thực tế chưa được khuyến khích và chưa được chú ý nhiều. Đây là điểm yếu trong toàn bộ chuỗi sản xuất nông – công nghiệp của Việt Nam. Khó khăn lớn nhất hiện nay chúng ta đang đối diện chính là khâu tiêu thụ trên thị trường. Đây là vấn đề còn phải khắc phục nhiều.
Chúng ta phải có quan điểm, sản xuất cái thị trường cần chứ không phải cái chúng ta có. Theo đánh giá của nhóm nghiên cứu, hiện một số nông sản của Việt Nam cung đã vượt cầu, tức là bán với giá rẻ, bị dẫn dắt bởi các thị trường chất lượng thấp, dẫn tới thị trường tiêu thụ trở nên khó khăn, giá trị thu được, đặc biệt là phần giá trị gia tăng trong nông nghiệp của chúng ta rất thấp.
Vì thế, nếu không có sự tham gia của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp lớn có khả năng tạo nên một chuỗi kết nối thì sẽ rất khó. Sự tham gia của các doanh nghiệp vào lĩnh vực này sẽ tổ chức được quá trình công nghệ, đồng thời kết nối được thị trường lớn. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh, doanh nghiệp lớn vào nhưng phải đảm bảo được một phần nào đó lợi ích của nông dân. Chính vì vậy, Nhà nước và doanh nghiệp, các nhà làm chính sách phải tính toán rất kỹ trong giai đoạn này.
Có ý kiến cho rằng, cơ hội không chỉ dành riêng cho doanh nghiệp Việt. Vậy, Ông nghĩ sao về việc thu hút mạnh hơn nữa nguồn vốn FDI vào lĩnh vực nông nghiệp?
- Hiện nay, chúng ta đang có chủ trương thu hút FDI từ một số nước vào lĩnh vực nông nghiệp như: Nhật Bản, Hà Quốc, Hà Lan... Đấy là những nước có nền nông nghiệp công nghệ cao, tổ chức hệ hống thị trường rất tốt. Theo tôi, về cơ bản, chúng ta nên tạo điều kiện, tạo cơ hội để cho doanh nghiệp Việt Nam lớn lên. Vì vậy, việc tạo ra một liên doanh giữa doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp Việt Nam để cùng phát triển nông nghiệp có lẽ là một hướng phù hợp.
Tuy nhiên, chúng ta nên có những chương trình thử nghiệm để các doanh nghiệp Việt học hỏi dần dần, để từ đó tham gia được vào quy trình công nghệ, đồng thời tiếp cận thị trường. Nếu không, rất có thể sẽ gây ra những hiệu ứng không tích cực cho nền kinh tế về mặt dài hạn.
