Triển vọng khôi phục sản xuất nếp quýt

Từ xưa, gạo nếp quýt ở vùng quê được dùng để chế biến món ăn vào dịp Tết, ngày giỗ, đám cưới... Tuy nhiên, mâm cỗ cũng chỉ đặt một vài đĩa xôi nhỏ nên được xem vào loại sản vật “quý hiếm”.

Xôi nếp quýt vừa dẻo lại có hương thơm đặc biệt quyến rũ, ăn rồi nhớ mãi. Gạo nếp sát trắng đem vo nước sạch rồi ngâm với nước ấm trong vòng 7-8 giờ đồng hồ, vớt gạo để ráo dùng chõ (nồi) đồ trong khoảng 30 phút sẽ chín bằng hơi sau đó đem sử dụng.

Ngoài đồ xôi, gạo nếp quýt còn được chế biến thành các loại bánh truyền thống như bánh chưng, bánh mật, nấu cháo mật, nấu chè… khi có công việc hoặc trong bữa ăn hàng ngày.

Nếp quýt thuộc loại nông sản quý, có mặt từ lâu đời ở xã miền núi Hà Tiến, huyện Hà Trung (Thanh Hóa). Trước đây, vụ mùa hàng năm, các hộ gia đình đưa vào sản xuất trên diện tích ruộng một vụ lúa, nhưng cũng chỉ độ 30 ha toàn xã.

Gần đây, khi sản xuất kinh doanh ngành nghề dịch vụ phát triển, thu hút nhiều lao động, việc sản xuất nếp quýt giảm dần... Giống gốc nếp quýt dần bị thoái hóa, tỷ lệ nảy mầm kém, năng suất, hiệu quả thấp. Hơn nữa, kinh tế ngày càng phát triển, đời sống ngày càng nâng cao hơn, cây lúa nếp quýt vốn từng tồn tại lâu đời với người nông dân nơi đây dần bị sao nhãng, mai một…

Cây lúa nếp quýt thích hợp với nhiều chân ruộng, chất đất, thổ nhưỡng, khả năng phục hồi nhanh khi gặp điều kiện thời tiết bất thuận… Qua khảo sát thực tiễn và nhu cầu thị trường, địa phương đã quyết định đưa vào sản xuất thử nghiệm giống lúa nếp quýt có thương hiệu nguồn gốc xuất xứ từ miền Nam, tiến tới sản lúa hàng hóa, vừa bảo tồn giá trị truyền thống, vừa ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ để phát triển kinh tế trong thời gian tới.

Thử nghiệm mô hình giống lúa nếp quýt du nhập vào địa bàn, địa phương đã phối hợp với Công ty TNHH Lựu - Sướng (xã Hà Long, huyện Hà Trung) với mục đích sản xuất theo chuỗi giá trị và bao tiêu sản phẩm.

Vụ mùa 2021, lúa nếp quýt được sản xuất thử nghiệm tập trung tại xứ đồng vàn cao của thôn Đầm Sen (xã Hà Tiến) trên diện tích 3.500m2 (tương đương 7 sào Trung bộ) với 13 hộ nông dân tham gia, hộ nhiều nhất 4 sào.

Gía lúa giống nếp quý 40.000 đồng/kg, vỏ hạt lúa màu vàng có sọc, hạt to tròn, mẩy. Một khóm lúa có khoảng 6 bông, mỗi bông 150 hạt/bông, chiều cao cây lúa từ 115 - 120 cm, thời gian sinh trưởng 148 - 150 ngày. Lúa có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, nhất là đạo ôn lá, rầy nâu. Đến thời điểm này, lúa chưa phát hiện sâu bệnh, đang ngả màu váng óng, dự kiến cho thu hoạch vào cuối tháng 9/2021.

Để đạt năng suất, giá trị cao, HTX Dịch vụ nông nghiệp xã Hà Tiến đã hướng dẫn chặt chẽ nông dân thực hiện tốt lịch thời vụ gieo trồng, đảm bảo kỹ thuật. UBND xã chỉ đạo HTX phối hợp với thôn Đầm Sen hướng dẫn các hộ tham gia mô hình nắm vững quy trình kỹ thuật sản xuất; chủ động thuê máy làm đất, gieo mạ, cấy lúa…

Đầu vụ, mạ được gieo vào ngày 12 - 15/6, lúa cấy từ 12 - 15/7/2021 (khoảng 20 ngày); lúa giống được ngâm với nước đủ ấm trong 2 ngày 1 đêm rồi vớt đem ủ trong 3 ngày, thường xuyên tưới nước mỗi ngày/lần nhưng phải đủ độ ấm hạt lúa mới nảy mầm.

Theo hướng dẫn của HTX Dịch vụ nông nghiệp xã Hà Tiến, bà con chú ý khâu chăm sóc làm cỏ, sục bùn 2 lần (lần 1 khi lúa bén rễ hồi xanh kết hợp bón thúc lần 1: lần 2 sau làm cỏ, sục bùn lần 1 từ 10 -12 ngày, kết hợp bón thúc lần 2).

Tỷ lệ bón phân chuồng từ 200 - 300 kg/sào; trước khi cấy bón lót phân NPK 12,5 kg/sào; bón thúc phân NPK từ 10 - 12,5 kg/sào khi lúa bén rễ hồi xanh. Khi lúa đứng cái, bón đón đòng phân kali từ 5-6 kg/sào. Quan tâm điều tiết đủ nước tưới đảm bảo hợp lý từ khi làm đất, cấy lúa, bón thúc và thu hoạch giúp cây lúa sinh trưởng phát triển tốt...

Vừa qua, đoàn công tác Sở NN-PTNT Thanh Hóa do ông Cao Văn Cường, Giám đốc Sở và ông Lê Thanh Hải, Chủ tịch UBND huyện Hà Trung đã tới thăm mô hình sản xuất lúa nếp quýt tại xã Hà Tiến và nhận xét có triển vọng tốt.

Theo đánh giá ban đầu của địa phương, năng suất lúa nếp quýt vụ mùa 2021 dự ước đạt từ 200-220 kg/sào, giá bán lúa tươi 10.000 đồng/kg, trừ chi phí đầu tư, lợi nhuận đạt 529.000 đồng/sào, tăng 316.000 đồng/sào so với lúa tẻ. Mô hình này thực hiện theo cơ chế: Công ty TNHH Lựu - Sướng hỗ trợ 100% lúa giống và dự kiến sẽ bao tiêu sản phẩm thu hoạch; các hộ tham gia lo toàn bộ chi phí sản xuất và được hưởng 100% lợi nhuận.

Ông Vũ Văn Được, Chủ tịch UBND xã cho biết: Sau kết quả thử nghiệm mô hình sản xuất lúa nếp quýt theo chuỗi liên kết giá trị và bao tiêu sản phẩm này, địa phương xây dựng kế hoạch thực hiện mở rộng diện tích, tiếp tục tuyên truyền vận động nhân dân tổ chức thực hiện, xây dựng thương hiệu từng bước đạt tiêu chuẩn OCOP cấp tỉnh...